دریاچه اورمیه منتظر اقدام شماست

?عصرآزادی/ شهرام صادق زاده

حوضه آبریز دریاچه اورمیه یکی از ۶ حوضه آبریز اصلی ایران است که روند خشک شدن و کاهش تراز آبی آن از اواخر دهه ۷۰ آغاز و پس از بدعهدی های ادوار گذشته، سالانه ارتفاع آن حدود ۴۰ سانتی متر کاهش یافت و امسال با کاهش ۳۹ درصدی تا به امروز، وضعیت نامناسبی را تجربه می‌کند.

این روزها بهره‌برداری از طرح‌های انتقال آب به دریاچه از قبیل انتقال پساب تصفیه شده تبریز، اورمیه و انتقال آب از تونل ۳۶ کیلومتری کانی سیب بر سر زبانها جاری است و شاید بتواند بارقه‌های امید برای احیای پهنه آبی آذربایجان را تا حدودی زنده نگه دارد اما این اقدامات، همه آن چیزی نیست که افکار عمومی انتظارش را داشتند و بعد از گذشت سالها بی تفاوتی، نوش دارو بعد از ذات الریه سهراب سود چندانی ندارد!

متاسفانه در یک دهه اخیر و به ویژه سه سال گذشته روند آبگیری دریاچه اورمیه نزولی بوده و علیرغم هشدار کارشناسان آب و دلسوزان اجتماعی و محیط زیست، کاهش بارندگی در سطح حوضه دریاچه، عدم رهاسازی کامل حقابه دریاچه از محل سدهای حوضه آبریز آن، عدم اتمام به موقع پروژه‌های مهم انتقال آب به دریاچه شامل انتقال آب از سد کانی سیب، سد سیلوه و پساب تصفیه‌خانه‌های فاضلاب شهرهای اورمیه و تبریز موجب بروز مشکلات کنونی شده است زیرا قرار بود بیش از یک میلیارد مترمکعب حقابه دریاچه اورمیه از این محل‌ها تامین گردد که به دلیل عدم اتمام این پروژه‌ها امکان آبگیری دریاچه طبق برنامه پیش نرفته و در لا به لای قضایای اخیر، هنوز اندرخم یک کوچه ایم…

▪️اِحیای اول

اگر به یاد دارید از ابتدای سال ۱۳۹۳ و با دستور مستقیم رئیس دولت یازدهم، ستاد احیای دریاچه اورمیه با هدف بهبود وضعیت این دریاچه تشکیل شد اما با گذشت بیش از ۸ سال از فعالیت این ستاد، دریاچه اورمیه که زمانی بزرگترین دریاچه آب شور خاورمیانه محسوب می شد در وضعیت کاملا بحرانی قرار دارد و برخی از کارشناسان نسبت به احیای کامل آن در آینده نزدیک قطع امید کرده اند!

کارشناسان حوزه آب معتقدند دریاچه اورمیه اگر به طور کامل خشک نشود در بهترین حالت به دو بخش کوچک شمالی و جنوبی تقسیم خواهد شد که در سه ماه گذشته و با توجه به مسائل اخیر، این موضوع به فراموشی سپرده شده بود و با سفر هیئت تحقیق و تفحص ستاد احیا به حوضه دیاچه اورمیه، قضیه نگین آبی آذربایجان بار دیگر در کانون توجهات اجتماعی، رسانه ای و مدنی قرار گرفته است.

در این میان مطابق آمارهای رسمی ارائه شده توسط مجید رستگاری – مدیرعامل شرکت آب منطقه ای آذربایجان غربی – تراز دریاچه اورمیه به یکهزار و ۲۷۰ متر و ۱۰ سانتی متر رسیده است که کاهشی ۴۶ سانتی متری را نسبت به زمان مشابه سال گذشته نشان می دهد.

باید توجه داشت که مطابق اعلام ستاد احیای دریاچه اورمیه، تراز اکولوژیک این دریاچه – یعنی وضعیتی که در آن دریاچه به شرایط پایدار محیط زیستی می رسد – حدود یکهزار و ۲۷۴ متر و ۱۰ سانتی متر است که همانا سطح آب دریاچه اورمیه دقیقاً ۴ متر از تراز اکولوژیک پایین‌تر است!

نباید فراموش کرد که در زمان تشکیل ستاد احیای دریاچه اورمیه، قرار بود این ستاد در یک برنامه ۱۰ ساله، دریاچه را به تراز اکولوژیک آن بازگرداند در حالی که به گفته نایب رئیس هیات تحقیق و تفحص مجلس از عملکرد ستاد احیای دریاچه اورمیه، از زمان تشکیل ستاد احیا تاکنون در مجموع بیش از ۱۸ هزار میلیارد تومان اعتبار برای احیای دریاچه هزینه شده و تفاوتی احساس نمی شود!

امروزه بسیاری از کارشناسان تاکید دارند که در آینده نزدیک امکان رسیدن دریاچه اورمیه به تراز اکولوژیک آن وجود ندارد اما هنوز هم می توان نگین آبی آذربایجان را به تراز هیدرولوژیک آن بازگرداند؛ یعنی وضعیتی که بخش زیادی از مساحت دریاچه اورمیه خیس بوده و امکان بلند شدن ریزگردهای نمکی از سطح آن وجود نداشته باشد تا ساکنان مناطق شمالغرب کشور از گزند بی توجهی و غفلت برخی مسئولان پُرادعا در امان بمانند!

▪️اِحیای دوم

استاندار آذربایجان غربی به عنوان دبیر کارگروه ملی نجات دریاچه اورمیه با تاکید بر اینکه احیای دریاچه با توسعه اراضی کشاورزی در حوضه آبریز دریاچه هم خوانی ندارد گفت: طی ۸ سال گذشته بیش از ۱۲۰ هزار هکتار به اراضی کشاورزی آذربایجان‌ غربی افزوده و منجر به مصرف آبی به میزان ۲.۵ میلیارد متر مکعب شده است.

محمدصادق معتمدیان با بیان‌ اینکه مدیریت منابع آبی و اصلاح الگوی کشت باید مورد توجه جدی قرار گیرد افزود: در بحث اصلاح الگوی کشت، دولت به دنبال کشت محصولات کم آب بَر با ارزش افزوده بالاست که در همین راستا باید به کشاورز این اطمینان داده شود که اصلاح در الگوی کشت به ضرر معیشت او نخواهد بود.

وی اضافه کرد: نیازمند تعریف مشاغل‌ جایگزین‌ کشاورزی در منطقه هستیم که حوزه معدن می‌تواند آلترناتیو خوبی برای آن باشد لذا متاسفانه کِشت گلخانه‌ای نیز مورد غفلت واقع شده که با توجه به نقش آن در بهینه کردن تولید محصولات کشاورزی و کاهش مصرف آب باید مورد توجه جدی قرار گیرد.

معتمدیان با بیان‌ اینکه تمرکز دولت بر روی اتمام طرح‌های نیمه تمام انتقال آب به دریاچه اورمیه است تاکید کرد: اجرای طرح‌های مهم انتقال آب به دریاچه نظیر تونل خط انتقال کانی سیب و تصفیه خانه فاضلاب اورمیه شتاب قابل توجهی گرفته و تا پایان سال جاری به بهره برداری خواهند رسید.

وی یادآور شد: پس از اتمام طرح‌های سخت افزاری، دولت ورود جدی به طرح‌های نرم‌افزاری همچون اصلاح الگوی کشت خواهد داشت که ۵ هزار میلیارد ریال اخیراً برای اتمام طرح‌های نیمه تمام احیای دریاچه اورمیه اختصاص است.

استاندار آذربایجان غربی که در عین حال دبیری کارگروه ملی نجات دریاچه اورمیه را نیز بر عهده دارد با تاکید بر ضرورت همراه سازی افکار عمومی در احیای این دریاچه اظهار کرد: مردمی سازی سیاست‌های احیای دریاچه نقش بسزایی در اجرای برنامه‌های احیا خواهد داشت که رسانه ها باید بر روی آن مانور دهند.

▪️اِحیای آخر

در بازدید اخیر اعضای هیئت تحقیق و تفحص مجلس از ستاد احیای دریاچه اورمیه از طرح های احیای دریاچه در سطح آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی اعلام شد که فاز اول تونل انتقال آب سد کانی‌ سیب به نگین آبی شمالغرب کشور در اواخر بهمن ماه امسال مورد افتتاح قرار می گیرد.

در حقیقت، علیرغم اینکه انتقال سالانه حدود ۳۰۰ میلیون مترمکعب آب در فاز اول، به تنهایی تاثیر جدی در احیای دریاچه اورمیه نخواهد داشت اما باز هم قدم مثبت کوچکی در تامین پایدار نیاز دریاچه است که در یک دهه اخیر هیچ اقدام قابل توجهی برای نجات آن انجام نشده بود!

از قرار معلوم، در فاز دوم تونل انتقال آب کانی سیب که سال آینده به بهره برداری می رسد حجم انتقال آب سالانه به ۶۰۰ میلیون متر مکعب خواهد رسید که نیاز سالانه این دریاچه بیش از ۲ الی ۳ میلیارد مترمکعب خواهد بود و اهالی مناطق اطراف دریاچه همچنان منتظر اقدام عاجل در خصوص طرحهای احیای دریاچه اورمیه هستند.

کارشناسان معتقدند عدم اقدامات مناسب در حوزه فرهنگ سازی و اطلاع رسانی عمومی در زمینه همراه کردن مردم در احیای دریاچه و صرفه جویی در مصرف آب همچنان پابرجاست زیرا ذهنیتی که وانمود می کند با افتتاح تونل انتقال آب کانی سیب، محدودیت منابع آب در حوضه آبریز برداشته می‌شود و همه می توانند کشاورزی را توسعه دهند کاملاً اشتباه است!

تحقیقات کارشناسان نشان می دهد که معیشت مردم حاشیه دریاچه اورمیه با کشاورزی گِرِه خورده و باید با اصلاح الگوی کشت یا شغل های جایگزین، مردم در احیای دریاچه همراه شوند وگرنه وجود چندین هزار چاه غیرمجاز در منطقه که هیچ نیروی اجبار هم توان مسدود کردن آن را ندارد واقعاً به تداوم حیات دریاچه آسیب وارد می کند!

بدین ترتیب، مطالعه انتقال آب از سایر حوزه‌ها از جمله دریای خزر به دریاچه اورمیه یک امر ضروری جهت تضمین زندگی ۱۰ میلیون نفر از مردم اطراف به نظر می رسد به طوری که این روزها از خلیج فارس به برخی از استان ها از جمله خراسان جنوبی و یزد، خط انتقال آب و شیرین سازی آب طراحی شده که نباید از چنین ظرفیت بزرگ برای احیای دریاچه اورمیه غافل شد زیرا اگر اینگونه نشود ذهنیت تبعیض سالهای گذشته در بین مردم آذربایجان متداعی خواهد گردید!

 عکسها از: وحید پوررضوی