عصرآزادی آنلاین/ دکتر قدیر گلکاریان، مدرس روابط بین الملل Near East University
اوایل هفته ولادیمیر پوتین مدعی شد که تمایل به پایان جنگ دارد و میخواهد در میز مذاکره و حول بررسیهای دیپلماتیک به مناقشه کشورش با اوکراین پایان دهد، لیکن اوکراین مایل به گفتگو نیست. این در حالی است که زلنسکی هم روز یکشنبه این هفته در پاسخ به اظهارات پوتین ابراز داشته است که روسیه حاضر به مذاکره نیست و اوکراین تمایلی به پایان یافتن جنگ دارد.
طرح این مسایل در رسانه های خبری ناخواسته ذهن هر تحلیلگری را به طرح برخی اظهار نظرهای طرفین در هفته های گذشته می اندازد که رهبر اوکراینی شرط مذاکرات را خروج نیروهای روسی از جزیره کریمه گذاشته و پوتین هم از موفقیت نیروهای ارتشی خودش سخن به میان آورده بود.
حال این سئوال مطرح است که طرح چنین ادعاهایی از سوی طرفین بر چه پایه و اساسی بوده است؟ ایا تحولاتی پشت پرده رخ داده و نشانه هایی وجود دارد که رهبران اوکراین و روسیه این چنین ابراز عقیده کرده اند؟
به نظر میرسد بحث بر روی این قضیه چندان تابلوی روشنی را از شرایط لازم ایجاد نمی کند و مشخص است که اظهارات طرفین به نوعی متهم سازی دیگری در بحبوحه ای است که دنیا با مشکلات عدیده و به ویژه بحران غذایی و انرژی در سایه بروز جنگ بین دو کشور مواجه شده است.
پوتین از ابتدا اشغال اوکراین را بسیار ساده و جنگ شروع شده را غیر طولانی دانسته و تصور می کرد که در هفته های اولیه کار اوکراین را یکسره خواهد کرد. اما روسیه تا به امروز قادر به تصرف کیف نشده و یا اوکراین را به زانو در نیاورده است و در عین حال ضمن تحمل خسارت زیاد از نظر نظامی، از سوی جامعه جهانی به ویژه اتحادیه اروپا و ایالات متحده تحت فشارهای اقتصادی و سیاسی زیادی قرار گرفته است و تحریمهای شکننده باعث شده است که خسارات زیادتری از این ناحیه ببیند. ماحصل جنگ بی معنی میان دو کشور نتایجی زیانباری بر جای گذاشته است. بیش از 7 میلیون آواره و پناهجو خاک اوکراین را ترک گفته اند. به همین میزان در داخل اوکراین انسانهایی خانه و کاشانه شان را از دست داده اند. یکصد هزار نیروی نظامی از هر طرف کشته شده و بیش از 40 هزار نفر از غیر نظامیان که غالباً از اتباع اوکراین بوده اند، جانشان را از دست داده اند. شنیع ترین حوادث و شکنجه ها از سوی نیروهای نظامی دو طرف شکل گرفته که مستندات آنها اعم از گورهای دسته جمعی، تجاوز به عنف و … در شبکه های مجازی موجود است.
آنچه باید بدان اشاره کرد اینکه، در این میان ایالات متحده و اروپا تمامی امکانات حمایتی خودشان را اعم از تأمین منابع مالی و نظامی در اختیار اوکراین گذاشته اند و این جنگ را طولانی تر کرده و از این رو، روسیه به غیر از حمله به مناطق غیر نظامی و صدمه زدن به زیر ساختهای عمده نتوانسته موفقیتی کسب کند. معذالک، باید اشاره کرد که در این جنگ بیشترین خسارت را روسیه و اوکراین شاهد بوده اند و علیرغم اینکه اروپا نیز با بحران و چالشهای جدی از ناحیه انرژی متحمل شده است ولی موضوع بحران غذایی از اهم موضوعاتی است که باعث شده هدف پوتین از جنگ زیر سئوال برود.
از این رو بروز چالشهای جدی در صحنه بین المللی برای پوتین و همچنین رشد مخالفتها در داخل روسیه علیه وی باعث شده است که پوتین دست به جوسازی لازم برای تمایل خودش به پایان دادن به جنگ کند. اما آنچه مشخص است اینکه، ادعای پوتین خالی از حقیقت و صداقت بوده و با این جوسازی در صدد آن است که مانع از شکل گیری جبهه ضد روسی در جامعه جهانی بشود. زیرا بروز مشکلات ناشی از این جنگ در سال 2023 نیز ادامه خواهد داشت.
بنابراین پابان جنگ و چگونگی آغاز مذاکرات و یا زمان احتمالی آتش بس هنوز به صورت رازی است که نمیتوان به قطعیت چیزی در رابطه با آن بیان داشت. اما به نظر میرسد بحرانهای چندگانه ناشی از جنگ، از جمله ناامنی انرژی و غذایی، تورم، رکود اقتصادی و دیگر مسایل فرساینده ممکن است ضمن اینکه شرایط خستگی را برای مردم روسیه و جامعه جهانی فراهم بیاورد، در داخل اوکراین و حامیان غربی نیز ایجاد روحیه فرسودگی و خستگی کند.
بطوریکه این روزها با غیر قابل تحمل شدن بحران اقتصادی در برخی حوزه‌ها به ویژه در حوزه انرژی و از آن سو نزدیک شدن به زمستان سخت در اروپا، در رسانه‌های آمریکایی اخبار و گزارش‌های زیادی از پشت پرده‌های فشار گسترده مقامات آمریکایی به دولت اوکراین برای شروع مذاکرات با روسیه منتشر میشود. روزنامه آمریکایی وال استریت ژورنال چند روز پیش پس از سفر زلنسکی به واشنگتن و دیدارش با جو بایدن نوشته است که آمریکا صراحتاً به زلنسکی دستور داده تا وارد مذاکره با پوتین شود و بازپس گیری شبه‌جزیره کریمه را نیز فراموش کند.
البته در این میان زلنسکی از ایالات متحده درخواست حمایتهای لازم کرده تا روحیه لازم را به اوکراینی ها داده باشد و حتی قبل از سفرش به ایالات متحده مدعی شده بود که آغاز بهار، پایان جنگ با روسیه است و ماشین جنگی روسیه در اوکراین میخکوب خواهد شد. در همین حال شاهد هستیم که در داخل ایالات متحده هم بعد از دیدار زلنسکی- بایدن مخالفتهای محسوسی از سوی برخی نمایندگان و سناتورهای آمریکایی دیده میشود و حتی نوع پوشش نظامی و غیر دیپلماتیک زلنسکی مورد انتقاد قرار گرفته است.
در این میان آنچه نباید از نگاه روسیه نادیده گرفته شود این است که پوتین پا به میدانی گذاشته که جنگ با اوکراین برایش جنبه حیثیتی دارد. از سوی دیگر قبول شکست برای پوتین کاریزمای سیاسی وی را نه تنها در سطح جهانی که در داخل روسیه و هم پیمانانش مخدوش خواهد کرد. از این رو نمیتوان به سادگی تصور کرد که مذاکرات دیپلماتیک رخ خواهد داد. مگر اینکه منتظر ماههای آغازین سال میلادی جدید شد و مشخص شود ادعاهایی که طرفین در برخورداری از توان رزمی خود در شکست یکدیگر مطرح می کنند تا چه حدی نزدیک به حقیقت خواهند بود.
گفتنی است که روسیه علیرغم مقاومت در ادامه جنگ، حقیقتاً دنبال راه چاره خروج از این باتلاق است. چون بیش از 50 درصد سرزمینهای تصرف شده که توسط نیروهای نظامی روسیه از زمستان گذشته تحت کنترل روسها بود در هفته های اخیر به دست نظامیان اوکراینی افتاده و این یک راه حل مورد مذاکره می تواند باشد یا حتی یک آتش بس پایدار را استارت بزند.
اما هنوز زود است که بتوان زمان آغاز مذاکرات را تخمین زد. از سوی دیگر بحران اقتصادی و تجاری روسیه باعث شده که پوتین خطر جدی بحران اقتصادی- اجتماعی را درک کند. زیرا با رصد بازار انرژی و به دست آوردن اطلاعات لازم به سهولت میتوان متوجه شد که تمامی پالایشگاه های روسیه و تأسیسات پتروشیمی برای کسب درآمد روسیه چنان قیمت تولیدات نفتی و فراورده های خود را کاهش داده اند که نشان میدهد، به جدیت روسیه با بحران اقتصادی روبروست. اینها میتواند زمینه مذاکرات دیپلماتیک را فراهم بیاورد.
نتیجه اینکه، به جدیت هر دو طرف برای برون رفت از بحران بی فرجام نیازمند مذاکرات هستند ولی در این میان کشورهای میانجی مورد قبول طرفین پا به عرصه عمل نگذاشته اند. شاید زمینه ساز آغاز این مذاکرات نه از سوی دو طرف (روسیه و یا اوکراین) که باید از سوی سازمان ملل و برخی از کشورهای مورد تأیید روسیه یعنی چین و هند و ایالات متحده باشد. در چنین شرایطی امکان دارد که شاهد باز شدن باب مذاکرات باشیم. البته روسیه از ابتدا برای خاتمه جنگ شرط گذاشته بود که اگر زلنسکی از تمایل خود در پیوستن به ناتو منصرف شود، روسیه دست از ادامه جنگ برخواهد داشت. اما در چنین شرایطی زلنسکی هم الحاق مجدد جزیره کریمه را شرط گذاشته است. ولی تمام اینها نشان میدهد که گشوده شدن باب مذاکرات در چنین شرایطی بعید به نظر میرسد. از این رو جنگ فرسایشی به نهایت طرفین را وادار به سازش خواهد کرد.
طبیعی است که مذاکرات در هر حالتی محدود به مسکو و کیف نخواهد شد و میز مذاکرات چند وجهی خواهد شد. گمانه زنی شخصی بر این راستاست که تا آغاز بهار سال آینده چندان نباید امیدوار به پایان یافتن جنگ بود و طرفین آخرین توان خود را به کار خواهند بست. اما همان طور که اشاره شد، شرایط فرسایشی ادامه دار شود و بحران غذایی واقعاً صدای خیلی از کشورها را در بیاورد، محتمل به یقین است که آتش بس شروع خواهد شد. زیرا ادامه جنگ برای هر دو طرف فرسایشی بوده و هیجکدام دست برتری نسبت به دیگری نداشته و نخواهند داشت. تنها در این میان شوک جنگ بیش از پیش بازار انرژی را تحت تأثیر منفی قرار داده و در این میان کشورهای زیادی در دنیا به ویژه در قاره آفریقا، آسیا و آمریکای لاتین از بحران غذایی رنج خواهند برد.
به نظر میرسد دورنمای بعد از جنگ برای اوکراین باید روشن شود و اگر امیدهای حمایتی به آن کشور از سوی اتحادیه اروپا و ایالات متحده نسبت به بازسازی زیر ساختهای لازم داده شود، زلنسکی سریع حاضر به مذاکرات دیپلماتیک برای پایان جنگ خواهد شد. در این میان روسیه با تحریمهایی که شده و شاید هم بعد از پایان جنگ برخی از آنها تا مدتی پایدار بمانند، باعث خواهد شد که عدم دسترسی آن کشور به دارائیهای خود و یا مسدود شدن راههای ارتباطات تجاری متحمل مشکلات زیادی خواهد شد و زمینه برای بروز اختلافات داخلی در روسیه فراهم خواهد گشت که این هم بر مذاق مخالفان پوتین در داخل کشور خوشتر می آید و هم بر وفق خواسته کشورهای غربی است.
