امنیت آبی = امنیت غذایی

?عصرآزادی/ شهرام صادق زاده

 

بخش کشاورزی تامین کننده مهم‌ترین نیاز جامعه که همانا غذاست به شمار می‌رود زیرا امنیت غذایی برای هر منطقه و کشور مقدم بر دیگر جریانات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی است چرا که اگر نتوانیم غذای خود را خودمان تولید کنیم به طور حتم وابسته سایرین خواهیم بود و اهمیت ۱۴ دی ماه به عنوان روز ملی “جهادکشاورزی” بر پایه همین ضرورت می باشد.

بحران کم آبی و حتی بی آبی از آن دست مشکلاتی است که استانهای کوهستانی کشور از جمله آذربایجان شرقی در سالهای اخیر با آن دست و پنجه نرم کرده و علاوه بر تهدید رفاه و زندگی شهروندان، به حوزه کشاورزی و امنیت غذایی نیز آسیب می رساند که در صورت عدم تمهیدات لازم، فاجعه غذایی را پدیدار خواهد نمود.

آذربایجان شرقی تا ۲۰ سال پیش با قله های برف گرفته، رودخانه های خروشان و دشت های سرسبزش شناخته می شد و تبریز به عنوان باغ شهر ایران مطرح بود اما اکنون چه؟! سالهاست که این تصویر از ذهن ساکنان آذربایجان و خاطرات میهمانان آن روزهایش رخت بربسته و گاهی اوقات چنین تصور می شود که چرا وضعیت امنیت آبی شمالغرب کشور خطرناک شده است!

در روزگاری نه چندان دور، آب رودخانه آجی چای تابستانها نیز پرآب و پاتوق جوانان و نوجوانان حاشیه شهر برای تفریح بود؛ در آن سال ها، آب آورد سالانه این رودخانه دائمی به ۲ میلیارد و ۲۰۰ میلیون مترمکعب می رسید و به تنهایی دریاچه اورمیه را سیراب می کرد اما اکنون آجی چای، رودخانه ای فصلی است که تنها به هنگام باران های سیل آسا و ذوب شدن برف ارتفاعات بُزقوش سراب در بهار برای مدتی کوتاه آبدار شده و فعالیت حوزه کشاورزی را نیز تحت الشعاع خود قرار می دهد و بعد از گذشت مدتی کوتاه، وضعیت همان آش و همان کاسه می شود…

▪️جهاد اول

آذربایجان شرقی که همواره از آن به عنوان یکی از قطبهای کشاورزی یاد می‌شود طی سال‌های اخیر با مسئله کم آبی روبه رو شده و کارشناسان حوزه کشاورزی، کِشت فراسرزمینی را راهکار خروج از این چالش اعلام می کنند.

بحران کم آبی با کاهش محسوس بارش‌ها در مناطق مختلف آذربایجان شرقی یک مسئله جدی است که باید در کنار صرفه جویی در مصرف آب، برای تأمین منابع پایدار آبی نیز چاره اندیشی نمود زیرا آذربایجان شرقی به عنوان یک استان کشاورزی یکی از قطب های مطرح در تولید محصولات غذایی محسوب می گردد که برای همین منظور مبلغ دو هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان اعتبار از محل بودجه سفر اخیر ریاست جمهوری به استان اختصاص یافته است که رقم بالایی در اعتبارات اختصاص یافته استانی می باشد.

داستان پُرآبی و سرسبزی منطقه کوهستانی آذربایجان و رخت بستن آن به دلیل تداوم خشکسالی و نامهربانی انسان ها با طبیعت، طولانی است؛ غصه اینجاست که نسل حاضر و متولدین ۸۵ به بعد، حتی تصوری از آن همه زیبایی خدادادی این منطقه را در ذهن ندارند و صد حیف که انگاره ذهنی آنان از این خطه در قاموس واژگانی همچون کم آبی، طوفن های نمکی، کوه های بی برف و امثال فاجعه های زیست محیطی و کشاورزی قاب گرفته است.

تداوم خشکسالی و کاهش بارندگی در آذربایجان شرقی، سطح سفره های آب زیرزمینی را به شدت پایین برده است در حالی که تا دو دهه پیش در دشت مرند با حفر ۵ متر چاه، آب فوران می کرد ولی اکنون در روستاهای بستان آباد برای تامین آب موردنیاز، چاه های ۲۵۰ متری حفر می کنند!

بدیهی است که گذر از این معضل که انصافاً کارهای بسیاری اما ناکافی برای مدیریت و سازگاری با آن از سوی نهادهای ذیربط در این سال ها انجام گرفته است نیازمند ارتقای آگاهی عمومی از نحوه مصرف درست منابع محدود، مصرف بهینه آب به عنوان مایع حیات، هم افزایی سازمان های مسئول برای مدیریت درست و صد البته استفاده از تجربه کشورهای موفق می باشد!

▪️جهاد دوم

رئیس سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی در خصوص روش‌های مقابله با بحران بی‌آبی در سطح استان گفت: ترویج کشت فراسرزمینی در کشورهای همجوار برای مقابله با بحران بی‌آبی در آذربایجان شرقی انجام می‌شود.

اکبر فتحی با بیان اینکه از کشاورزان و سرمایه‌ گذاران برای کشت فراسرزمینی در آذربایجان‌ شرقی حمایت می‌شود افزود: اصلاح الگوی کشت و استفاده از گلخانه‌ها از سایر اقدامات ضروری در راستای افزایش کارآیی مصرف آب در کشاورزی استان است.

وی با تاکید بر اینکه بخش کشاورزی به شدت از بحران کنونی آب متأثر می‌گردد اضافه کرد: متأسفانه حجم پایین نزولات جوی و حجم بالای تبخیر در کنار استفاده بی‌رویه از منابع آبی به شکل‌گیری بحران کم آبی منجر شده است.

فتحی با بیان اینکه توجه به بهره‌وری آب در بخش کشاورزی ضروری است یادآور شد: اصلاح الگوی کشت در آذربایجان شرقی به صورت جدی پیگیری می‌شود لذا سیستم‌های آبیاری نوین و شبکه‌های آبیاری که آب را هدر نمی‌دهد در حال گسترش است.

وی با اشاره به اینکه کاشت محصولات پرآب بَر توجیه اقتصادی ندارد تاکید کرد: ۷۰ هزار هکتار از اراضی آذربایجان شرقی در پایاب سدها، مجهز به شبکه‌های آبیاری و فرعی آبیاری است و علاوه بر این حدود ۷۰ هزار هکتار، آبیاری نوین نیز در سطح استان وجود دارد.

رئیس سازمان جهادکشاورزی استان، بحران کم آبی دریاچه اورمیه را بزرگترین مشکل دانست و گفت: حدود ۴۶ درصد سطح زیرکشت در این حوزه قرار دارد و در راستای اصلاح الگوی کشت در آذربایجان شرقی، کشت محصولات با نیاز آبی بالا حذف و کشت محصولات با نیاز آبی کمتر، جایگزین آن شده است.

فتحی اظهار کرد: اصلاح الگوی کشت و استفاده از گلخانه‌ها از سایر اقدامات ضروری در راستای افزایش کارآیی مصرف آب در کشاورزی استان است که خوشبختانه کارهای خوبی در این زمینه صورت پذیرفته و آینده از آن ماست.

▪️جهاد آخر

یک کارشناس حوزه کشاورزی با اشاره به وضعیت کشاورزی در آذربایجان شرقی و تأثیر بحران آب در کاهش تولیدات محصولات کشاورزی گفت: برای خروج از این وضعیت باید کشت فرا سرزمینی مورد توجه قرار گیرد.

علیرضا اسدالهی با تاکید بر اینکه آذربایجان شرقی وجه اشتراکات زیادی با کشورهای آذربایجان و ارمنستان دارد افزود: برای همین، کشت فراسرزمینی در این کشورها باید مورد توجه مسئولان جهاد کشاورزی قرار گیرد به طوری که در حال حاضر خود کشور ارمنستان برای همکاری در زمینه کشت فراسرزمینی و ارائه پتانسیل‌های موجود در این کشور پیشقدم شده است.

وی ادامه داد: کشت فراسرزمینی به عنوان یکی از اولویت‌های اقتصاد مقاومتی در سال ۹۲ مطرح و توسط هیئت وزیران تصویب شده است و باید دولت سیزدهم نیز برای اجرای آنها همت نماید.

اسداللهی با تاکید بر اینکه محصولاتی همچون ذرت، سویا، جو و دانه‌های روغنی شامل کُلزا می‌تواند در کشت فراسرزمینی در اولویت قرار گیرد اضافه کرد: در این خصوص سرمایه گذاران باید ورود کنند و دولت نیز از آنها حمایت‌های لازم را انجام دهد.

وی در خصوص دیگر کشورهایی که امکان کشت فراسرزمینی وجود دارد یادآور شد: عراق، افغانستان و پاکستان مشکلات امنیتی دارند و با توجه به تنش روسیه و اوکراین نیز امکان کشت فراسرزمینی در این کشورها وجود ندارد ولی می‌توان در ارمنستان، آذربایجان، غنا و قزاقستان روی کشت فراسرزمینی تمرکز کرد.

این کارشناس حوزه کشاورزی اظهار کرد: با توجه به وجود شرایط منفی حاکم بر بخش کشاورزی که عمدتاً ناشی از تغیرات اقلیمی و به تبع آن کم‌ آبی و به نوعی خشکسالی در سطح کشور است لذا امنیت غذایی برخی استانها با وجود واردات بی‌رویه انواع غلات و دانه‌های روغنی که سالیانه حداقل بالغ‌ بر ۶ میلیارد دلار است به شدت به مخاطره افتاده است!