آذربایجان شرقی در دام سالمندی

?عصرآزادی/ شهرام صادق زاده

 

حتماً شما هم اصطلاح رایج درباره گذر عُمر را شنیده اید: در یک چشم بر هم زدن، عمر تمام شد و سالمندی فرا رسید…این واقعیت برای یک شهر، استان و کشور نیز صادق است؛ مدتی است زنگ سالمندی جمعیت در مناطق مختلف به صدا درآمده و کارشناسان را دچار نگرانی کرده که راهکار برون رفت از این بحران بزرگ که با ورود به آن تا سالهای سال نمی‌توان از آن خارج شد، فرزندآوری است!

در حالی که بر اساس پیش‌بینی‌ها تا سال ۱۴۳۰ بیش از ۲۷ درصد مردم کشورمان بالای ۶۰ سال خواهند داشت و به قولی شمار زیادی از افراد یا فرزند ندارند یا در نهایت یک فرزند دارند، متأسفانه می‌توان گفت که مردان و زنان امروز سالمندان تنهای فردا هستند؛ سالمندانی که شاید حتی نمی‌دانند پدر و مادر شدن چه زیبایی‌هایی با خود به دنیای آنها می‌آورد.

یکی از مسئولان امور زنان و خانواده آذربایجان شرقی اخیراً از کسب رتبه سوم این استان در جمعیت سالمند کشور بر اساس آمار‌های جدید خبر داده است که کاملاً نگران کننده بوده و ضرورت بررسی عوامل آن را دوچندان می کند.

طبق تحقیقات به عمل آمده، مواردی همچون کاهش نرخ پایین زاد و ولد، افزایش بهداشت عمومی، کاهش نرخ مرگ و میر در سنین بالای ۶۵ سال و افزایش مهاجرت افراد جوان به خارج از استان را می توان از دلایل افزایش جمعیت سالمندی آذربایجان شرقی ارزیابی نمود که به صورت غافلگیرانه در دام سالمندی گرفتار شده است…

▪️دهه اول

مدیرکل امور زنان و خانواده استانداری آذربایجان شرقی گفت: در بحران جمعیت برای تدوین برنامه جمعیتی استان یک برنامه اقدام و عمل برای سه ماه آخر ۱۴۰۱ طراحی شده که استان با وجود تأخیر در اقدام، عملکرد خوبی را از خود نشان داده و رتبه سوم را به خود اختصاص داده است که این موفقیت حاصل کار تیمی است.

زهرا کوهی با اشاره به اینکه ۱۲ درصد جمعیت استان سالمند بوده و نرخ موالید استان از سال ۱۳۹۱ به این طرف مرتباً کاهش داشته است افزود: جمعیت یک پارامتر بسیار مهم در مسائل فرهنگی، اقتصادی، جامعه است که در حال حاضر مشکلات زیادی در حوزه بیکاری وجود دارد که سیستم اقتصادی کشور با آن درگیر است و فعلاً باید راهبری بحث جمعیت را در استان پیش ببریم.

وی اضافه کرد: ادبیات ارتباطی با مردم در حوزه جمعیت یکی از مسائل جدی در حوزه روان شناختی مراجعین می‌باشد و با اصلاح این روند می‌توان مشوق خوبی در بحث افزایش جمعیت کشور باشیم، به گونه‌ای که آن دسته از افرادی که برای چندمین بار مادر می‌شوند با رفتار‌های نامتعارف برخی افراد جامعه و کادر درمان منجر به دلسردی مادران نشوند لذا در تبریز شاهد تمرکز مدیریت مراکز درمانی به اصلاح رفتار کادر درمان بوده‌ایم.

وی تاکید کرد: برای ارتقای حوزه ارتباطی و روان شناختی در بحث اقدام و عمل مجموعه زیست بوم جمعیت برنامه‌ای تدوین شده است که لازم است مراکز درمانی با ستاد جمعیت استان ارتباط تنگاتنگی داشته باشند.

مدیرکل امور زنان و خانواده استانداری آذربایجان شرقی با اشاره به تأثیر بسزای مؤلفه‌های متعددی همچون اقتصاد، فرهنگ و جامعه در فرزندآوری خاطرنشان کرد: بحث ادبیات ارتباطی مردمی تأثیر کمرنگی ندارد و در این راستا برنامه‌های بومی طراحی شده و به دانشگاه علوم پزشکی تبریز ارائه می‌شود.

کوهی درخصوص تسهیلات فرزندآوری نیز گفت: در سال گذشته ۲۵ هزار مورد تسهیلات در استان پرداخت شده که آمار نسبتاً خوبی است؛ برای زوجین نابارور نیز در سال گذشته و امسال ۶۰۷ مورد تسهیلات پرداخت شده است که بدین ترتیب ۶۹. ۷ درصد زنان ۱۵ الی ۶۴ ساله، جزو زنان مولد و بیشتر بانوان خانه دار هستند و باید بیشترین توجه به این قشر متمرکز گردد!

▪️دهه دوم

دانشیار جمعیت شناسی دانشگاه تبریز دلایل سالمند شدن جمعیت آذربایجان‌شرقی را افزایش سطح امید به زندگی و کاهش مرگ‌ و میر، کاهش باروری به شکل جدی در استان خصوصاً از حوالی سال ۱۳۶۵ به بعد و مهاجرت از استان دانست و گفت: با توجه به شرایط کشور می‌توان سالمندی را یک تهدید یا فرصت در نظر گرفت.

توکل آقایاری ادامه داد: یک جمعیت وقتی سالمند شد، معمولاً در شرایط سالمندی باقی خواهد ماند، مگر اینکه آن جمعیت در دوره‌ای، مجدد تصمیم بگیرد که تعداد فرزندان زیادی متولد کند و سطح باروری خود را بالا ببرد که کاری تقریباً غیرممکن است که حتی با وجود سیاست‌های تشویقی بسیار جدی در برخی کشورهای توسعه‌یافته برای چندین دهه، شاهد موفقیت چندانی برای چنین مداخلات تشویقی جمعیتی نبوده‌ایم و انتظار هم نمی‌رود کشورهایی که کاهش باروری در آنها اتفاق افتاده باشد، به صورت ناگهانی تصمیم بگیرند رفتار متفاوتی در زمینه باروری در پیش بگیرند.

وی افزود: وقتی سالمندی جمعیت اتفاق افتاد، دیگر برای همیشه با ما خواهد بود، پس هرچه زودتر به فکر مدیریت مسئله بیفتیم، خواهیم توانست برخورد منطقی‌تری با موضوع سالمندی جمعیت داشته باشیم.

آقایاری در خصوص راه‌های جلوگیری از سالمندی جمعیت و مدیریت آن در آذربایجان‌شرقی اضافه کرد: هیچ راه طولانی‌ مدت و قطعی برای جلوگیری از سالمندی یک جمعیت وجود ندارد و عملاً کسانی که چنین تصوری دارند، روندهای متغیرهای جمعیتی را خوب نمی‌شناسند لذا تنها راه جلوگیری از سالمندی جمعیت، حفظ نرخ رشد بالا برای یک جمعیت در طولانی‌ مدت و حتی تا ابد است که برای هیچ کشوری در دنیا ممکن نیست لذا مهم‌ترین راه برای مدیریت سالمندی جمعیت، سرمایه‌گذاری روی جمعیت جوان است.

این استاد دانشگاه اضافه کرد: سالمندی جمعیت وقتی به مسئله جدی تبدیل می‌شود که مانند شرایط فعلی ایران نسل‌های مختلف به لحاظ اقتصادی به هم وابسته باشند لذا باید این وابستگی نسلی را به‌ تدریج قطع و شرایطی فراهم کرد که همه از اشتغال کامل و مناسبی برخوردار باشند تا علاوه‌ بر تامین هزینه‌های دوره جوانی، با پرداخت مبالغی در قالب بیمه و بازنشستگی و غیره هزینه‌های دوره سالمندی زندگی را نیز تامین نمایند.

▪️دهه آخر

حکایت، حکایت کاهش شدید نرخ جمعیت است؛‌ کاهشی که دارد دامن یک به یک استان‌های کشور را می‌گیرد؛ حتی استان‌هایی که نافشان را با اصالت و جمعیت و کانون گرم و پرجمعیت خانواده بسته‌اند؛ استان‌هایی مانند آذربایجان‌ شرقی و اردبیل که نرخ زاد و ولد در آنها به سمت صفرشدن میل‌ کرده و نرخ جمعیت کهنسالش رو به فزونی نهاده است.

آذربایجان‌ شرقی یکی از استان‌هایی است که جمعیت آن در حال حرکت به سمت سالمندی است و نرخ پایین رشد جمعیت آن نسبت به متوسط کشوری بیانگر سریع این حرکت نگران‌ کننده است.

به گفته کارشناسان حوزه بهداشت، متاسفانه آذربایجان شرقی در میزان باروری کل بین استان‌ها در رتبه هشتم قرار گرفته که وضعیتی نامطلوبی بوده و عملکرد قرارگاه جوان سازی با شاخص های منطبق با جمعیت کشور نشانگر این است که میزان باروری کل در ایران و کشورهای صنعتی متاسفانه روند کاهشی دارد.

در سال ۱۳۹۵ شاخص سالخوردگی در کل کشور ۲۵.۴ درصد بوده که آذربایجان شرقی رتبه چهارم را به خود اختصاص داده است ولی در سال ۱۳۹۶ آذربایجان شرقی میزان طبیعی در  شاخص رشد جمعیت کشوری داشته است به این معنی که، تولد خام و مرگ و میر خام رشد طبیعی جمعیت را دنبال می کرده و میزان رشد طبیعی جمعیت حدود ۴.۴۲ درصد بوده است لذا در حال حاضر در ترند نرخ باروری کل کشور ۱.۶۲ درصد مختص آذربایجان شرقی می باشد.

متاسفانه جوانی جمعیت که یک آسیب اجتماعی است مرتباً از سوی دلسوزان جامعه مطرح می شود و حتی در سال ۱۳۹۳ تحت عنوان سیاست های جمعیت برای کل دستگاه ها اجرایی گردید که متاسفانه هیچ توفیقی حاصل نشد زیرا همگی تنها جنبه شعاری داشته است.

کارشناسان مسائل اجتماعی با اشاره به تغییر اصل توسعه جوامع از ذخایر زیرزمینی به نیروی انسانی بالنده و آموزش دیده می گویند که پیری جمعیت و جایگزین نشدن آن با نسل جوان یا کُندی این رویکرد، می تواند اجتماعات بشری و از جمله جمعیت آذربایجان شرقی را با عقب ماندگی مضاعف مواجه نماید!