عصرآزادی آنلاین/ قدیر گلکاریان، مدرس روابط بین الملل Near East University
در چند هفته گذشته کشور شاهد تحولات مثبت اقتصادی و سیاسی بوده است. تأثیرات آن را نیز به نحوی می توان در شرایط اقتصادی، تجاری وسیاسی مشاهده کرد. آزاد سازی بخشی از دارایی های کشورمان از سوی عراق و به گفته رئیس بانک مرکزی، در روزهای آتی بخش عمده ای از دارایی های ایران نزد بانک های کشورهای متعدد به خزانه روانه خواهد شد، بنوبه خود توانسته است ترمز افزایش سناریویی و دلالی ارزهای خارجی را به صورت آشکار بکشد.
در این میان خبرهای رسیده از خبرگزاری های داخلی و خارجی مبنی بر مذاکرات غیر مستقیم میان دیپلمات های ایران و ایالات متحده – در ابتدا طرفین انکار کرده ولی بعد هر دو طرف اعتراف می کنند- در خصوص آزادی و مبادله زندانیان و همچنین احتمال رسیدن به توافقی در زمینه فعالیت های هسته ای هم به نوبه خود توانسته است بر شرایط متعدد کشور تأثیر مثبت بگذارد. در این میان، علیرغم هوچی گری و مشوش کردن اذهان در برخی از صفحات اجتماعی و به تمسخر گرفتن حضور ایران در آمریکای لاتین که با سفر رئیس جمهور به چند کشور همسو در آن قاره صورت عینی یافته است؛ باید گفت که مفهوم قدرت دیگر نسبت به گذشته تعریف نمی شود و گام های برداشته شده، اثرات بسیار مثبتی خواهد داشت که در کوتاه و حتی میان مدت قابل درک خواهد بود. لذا تخریب تحولات و مشوش کردن اذهان مردم بیش از اینکه خارج از شعور بوده، حتی نگاه خیانت آمیز به منافع ملی است.
به هر حال موضوع این هفته را بیشتر بر سر ایفای نقش کشور سلطان نشین عمان می خواهم اختصاص بدهم که مقامات سیاسی آن کشور در رده های بالا مورد وثوق و اعتماد ایران و ایالات متحده است.
گرچه سید بدر ین حمد البوسعیدی، وزیر امور خارجه عمان در رابطه با نقش کشورش در مذاکرات میان دیپلمات های ایرانی و آمریکایی را تأیید نمی کند ولی پایتخت زیبای عمان اخیراً به عنوان محلی برای گفت و گوهای غیرمستقیم بین ایران و ایالات متحده عمل کرده است. حتی تهران و واشنگتن به توافقی بر سر آزادی بازداشت شدگان آمریکایی نزدیک شده اند.
خبر منتشر شده در یورو نیوز حکایت از آن دارد که گفت و گوهای نمایندگان ایالات متحده با دیپلمات های ایرانی صرفاً در مورد مسایل مذکور نبوده است و حتی موضوعاتی از قبیل سوریه، روند پرتنش صلح در یمن و مواضع ایران در رابطه با مسایل مربوط به حوزه خلیج فارس و حساسیت های شورای همکاری خلیج فارس نیز مورد بحث بوده است. حالا این اطلاعات از سوی هیچ منبع و یا دیپلمات برجسته از سوی دو طرف تأیید و یا تکذیب نشده است.
به هر حال، وزیر امور خارجه عمان در مصاحبه اش با خبرگزاری ها اعلام کرده است که ایالات متحده به نهایی کردن توافق برای آزادی آمریکایی‌هایی که در تهران هستند، نزدیک شده است. سید بدر بن حمد البوسعیدی، وزیر امور خارجه عمان همچنین روز چهارشنبه در مصاحبه‌ای گفته است که واشنگتن و تهران در تلاش برای بازگرداندن توافق هسته‌ای 2015 که براساس آن ایران موافقت کرده بود فعالیت‌های هسته‌ای خود را در ازای کاهش تحریم‌ها محدود کند، جدی هستند و در مذاکراتش با مقامات دو طرف چنین چیزی را احساس می‌کند.
گفتنی است که مذاکرات در دوره ریاست جمهوری ابراهیم رئیسی بین علی باقری کنی و رابرت مالی بعد از هیجده ماه گفت و گو سرانجام در سپتامبر سال گذشته متوقف شد و مقامات آمریکایی مدعی شدند که ایران خواسته های جدیدی را در مذاکرات مطرح کرده که فراتر از محدوده توافقات اولیه بوده است. البته در این میان برخی از تحلیل گران مسایل ایران در سایت های خبری مدعی هستند که گام نخست در حسن نیت ایران در آزاد سازی افرادی همچون سیامک نمازی، عماد شرقی و مراد طاهباز آمریکایی که به اتهام جاسوسی در ایران زندانی هستند، می تواند دولت بایدن را برای ادامه مذاکرات دوباره در مورد توافق هسته ای تشویق و تحریک کند.
در این بین روزنامه وال استریت ژورنال در تاریخ 14 ژوئن (24 خرداد ماه) نوشت که آمریکا بدنبال توافق غیر رسمی است. در این رابطه چند روز قبل از این خبر، دکتر هادی خسروشاهین، پژوهشگر مسایل بین الملل و مطالعات ایران در کانال تلگرامی خود متذکر شده بود که آمریکا در رسیدن به توافق لازم با ایران بر سر مسایل هسته ای، به دنبال پلن سی خواهد رفت. در این رابطه سایت فارین افرز نیز مضمونی مشابه این را اواخر هفته گذشته منتشر کرد که مدعی است: “ایران تقریباً هیچ بهایی برای پیشرفت‌ها و غنی سازی های هسته‌ای پرداخت نکرده است. برعکس توانسته است از نظر ژئوپلیتیکی به بهبود موقعیت خود دست یابد. ایران روابط خود را با چین و روسیه تقویت کرده و در عین حال روابط اش با برخی از همسایگان خود را بهبود بخشیده است… اگر دولت بایدن از طرح الف (احیای برجام) صرف نظر کرده است، از چرخش به طرح بی که توسط بسیاری از تحلیل گران و همچنین مقامات اسرائیلی پیشنهاد شده است، خودداری کرده است. یعنی فشارهای اقتصادی، سیاسی و نظامی بی نتیجه بر تهران. به نظر می رسد روزهای آتی احتمالاً داستان تبادل زندانیان به نقاط مشخصی برسد و همچنین توافق هسته ای تحقق یابد البته شاید این توافق جدید در سکوت و به شکل غیر رسمی و ضمنی عملیاتی شود.”
در تأیید این دو نظر دهی، سایت شفقنا نیز با ذکر این مطلب افزوده است که: “دولت بایدن طرح سی را انتخاب کرده است. تلاشی برای جلوگیری از بدترین نتایج مناقشه هسته‌ای با ایران و در عین حال حفظ امکان حل و فصل آن در آینده. واشنگتن به دنبال جلوگیری از رسیدن ایران به بمب اتمی، اجتناب از تشدید تنش‌های خطرناکی است که می‌تواند با افزایش فشار همراه باشد و به راه حل دیپلماتیک ضربه بزند به این امید که شرایط برای یک توافق جدید برای جایگزینی برجام در طول زمان مساعدتر شود.”
خلاصه مطلب اینکه، مقامات دیپلماتیک ثالثی همچون عمان، قطر و پیشتر بریتانیا در مقاطع مختلف نقشی در تسهیل توافق نامه های متعدد در زمینه تبادل زندانیان و یا آزاد سازی دارایی های میلیارد دلاری ایران داشته اند که بعضی به نتیجه رسیده و برخی نه. اما به نظر می رسد با توجه به شرایط فعلی ایالات متحده و موقعیت جو بایدن و تقویت شدن شرایط ایران در رقابت های منطقه ای و نقش جدید اش در حضور در مناطق فراتر از منطقه خود زمینه ساز تحریک آمریکا به حصول نتیجه مطلوب است.
به گفته چندین منبع آگاه، عمان که به عنوان کانال پشتی مذاکرات هسته ای 2015 عمل کرده، باز محلی برای گفت و گوهای غیرمستقیم بین مقامات آمریکایی و ایران بر سر بازگرداندن توافق بوده است. وزارت امور خارجه کشورمان نیز روز دوشنبه تأیید این گزارشات را اعلام کرد.
در این میان تحلیل گران و ناظران سیاسی در این مسایل معتقدند که دولت بایدن می خواهد به سرعت به یک توافق دست یابد تا برای مخالفان جمهوری خواه موضوع کلیدی در مبارزات انتخاباتی ریاست جمهوری 2024 نباشد. همچنین برنامه هسته‌ای ایران به سرعت گسترش یافته و جمع آوری مواد شکافت پذیر کافی برای تولید سلاح هسته ای از یک سال به چند هفته تقلیل یافته است. هر چند ایران به صراحت اعلام می دارد که در صدد تولید سلاح هسته ای نیست.
در این میان اظهار نظر سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا نشان می دهد که دولت بایدن از طریق کانال‌های منطقه‌ای هم زمان از ایران می‌خواهد پس از چندین ماه تحولات منفی، مسیر کاهش تنش را در پیش بگیرد و به نتایج ملموسی برسند. (المانیتور، 15 خرداد)
سخن آخر اینکه، همه تحولات و ابراز عقاید نشان از برخی تلاش های مثبت برای تنش زدایی با ایران است و مقام رهبری هم در دیدارشان با دست اندرکاران علوم هسته ای از توافق معقول جانبداری کردند. به نظر می رسد ایالات متحده هفته گذشته سیگنال لازم را از این اظهار نظر دریافته است. بعد از دسترسی ایران به حدود 2.7 میلیارد دلار بدهی گاز و برق از عراق، حالا باید منتظر بود تا بقیه دارایی های ایران در کنار خبرهای امیدوارکننده مربوط به توافقات مورد انتظار حاصل شود. در تأیید این سخن به اظهار عقیده وزیر امور خارجه عمان اشاره می کنم که گفته است: “فضای مثبت پیرامون موضوع هسته ای وجود دارد و معتقدم که رهبری ایران برای دستیابی به توافق جدی است… البته تا زمانی که طرف مقابل- ایالات متحده- نیز متقابلاً با حسن نیت، مایل به انجام این کار باشد.”
