خلجان مهد قنات آذربایجان

عصرآزادی/ سرویس فرهنگی: در طول تاریخ مابین کوه سهند و دریاچه اورمیه، خاستگاه تمدن ها و جولانگاه جنگهای حکومتهایی شده است که متاسفانه تا حال پژوهش و تحقیقات تخصصی در خور و شایسته ای پیرامون آن انجام نگردیده و این خلاء تحقیقاتی تاریخ منطقه را رو به تاریکی نهاده است.

یکی از این مناطق، روستا یا همان بخش “خلجان” چسبیده به تبریز است که در کتب قدیمی با نام خلیجان مکتوب شده و در همجواری شهر سردرود و روستاهای اَسینجان و وَرنق واقع گردیده است.

جمعیت این منطقه تاریخی در حال حاضر حدوداً ۶ هزار و ۵۰۰ نفر بوده و وسعت آن بالغ بر دو هزار هکتار بوده و طبق تقسیمات کشوری تا سال ۱۳۸۵ به صورت روستا و از سال ۱۳۹۰ به صورت تلویحی و از سال ۱۳۹۷ به طور رسمی از حالت روستایی خارج و به عنوان یکی از محلات تبریز محسوب گردید.

یکی از ویژگی های اصلی این منطقه که در مقایسه با وسعت جعرافیایی کم آن، ویژگی منحصربفردی قلمداد می شود وجود خیل بیشمار رشته قنات هایی است که بالغ بر ۴۰ رشته بوده و در حال حاضر ۳۲ قنات آن جاری و کار آبدهی باغات خلجان را بر عهده دارند و این امر باعث گردیده این منطقه لقب مهد قنات آذربایجان را به خود اختصاص دهد.

از سوی دیگر، وجود انبوه زمین های دیم در این روستا، عاملی بوده بر اینکه در گذشته های دور کار پرورش گوسفند در آن شکل گرفته و صنعت پشم و چرم رونق یابد لذا وجود پشم منجر به ایجاد صنعتی بنام پارچه ماهوت و پارچه چوخا گردیده بود که شهرت این صنعت باعث درج نام پارچه ماهوت خلجان در اولین شماره از اولین روزنامه ایران توسط میرزا صالح شیرازی شد و نیز عباس میرزا به عنوان یکی از امرای قاجار، لباس نظامی ارتش را از پارچه چوخای خلجان تهیه نمود که این دو موضوع در کتب تاریخی به صراحت قید و مکتوب شده است.

شاید در کل ایران به ندرت روستایی را سراغ داشته باشیم که ۴ اثر ملی تاریخی را در خود جای داده باشد که خوشبختانه خلجان از این پتانسیل بهرمند بوده و قبرستان باباحمید، برج کبوترخانه و غار نغیم را در فهرست آثار ملی کشور جای داده است که کار ثبت پرونده حمام دوران قاجار خلجان نیز که قسمتی از سریال جلال در آن ضبط گردید در دست اقدام است و این در حالی است که مزار منتسب به ابودجانه انصاری، کوچه باغ های خلجان و شیر سنگی نیز قابلیت ثبت به عنوان یک اثر ملی را دارا می باشند که در این صورت آثار ملی این روستای تاریخی به عدد ۷ خواهد رسید.

به گفته کارشناسان و بر اساس شواهد ملموس موجود در خلجان، احتمال اینکه شهر تاریخی اوشکایا که در الواح میخی حکومت باستانی آشور در حوالی دریاچه اورمیه ذکر شده است متعلق به منطقه ای از این روستا که در زبان محلی قوشاقایا نام دارد باشد که به مرور زمان کلمه اوشکایا تبدیل به قوشاقایا شده است، هرچند تاریخ دانان، اوشکایا را متعلق به شهر اسکو می دانند ولی تا حال هیچ سند و مدرکی دال بر صحت این ادعا ارائه نشده است اما وجود سه سنگ عظیم الجثه در دامنه ای کوهی که معنای اوش + کایا را به تصویر می کشد در منطقه مذکور موجود می باشد.

روایات تاریخی که سینه به سینه به نسل کنونی رسیده و با وجود واقعیات به افسانه نیز آمیخته شده است وجود راه های زیرزمینی در زیر بافت قدیمی این روستاست که مورد تایید مُقنی کاران قدیمی بوده است ولی وسعت و طول این تونل ها به درستی مشخص نمی باشد.

از شخصیتهای برجسته معاصر منطقه خلجان می توان به آقای حاج محمد ایجادی با لقب پدر تابلو فرش جهان و نیز جانباز ۷۰ درصد نورالدین عافی با لقب نورالدین پسر ایران و نیز خیّر مدرسه ساز مرحوم حاج تقی طالبلی اشاره نمود.

واقعیت این است که منطقه خلجان به دلیل نزدیکی به کلانشهر تبریز و وجود آثار تاریخی و مناطق باغی و کوچه باغ های زیبای آن، می تواند به عنوان یکی از اهداف گردشگری و توریستی آذربایجان مطرح گردد و مسئولان متولی به ویژه میراث فرهنگی باید توجه خاصی داشته باشند.

اما دغدغه ای که در حال حاضر مدنظر دلسوزان خلجان است بحث مربوط به محدوده و حریم این روستاست که به علت تصمیماتی که از سوی شورای عالی معماری و شهرسازی اتخاذ و باعث الحاق قسمتی از اراضی این روستا به حریم شهر سردرود شده است که این موضوع در نظر اهالی هویت و صالت این منطقه را هدف قرار داده و موجب نارضایتی ساکنان آن گردیده است که باید جهت حفظ حسن همجواری دو منطقه خلجان و سردرود و نیز جلوگیری از بعضی تنش های احتمالی، تصمیمات تجدیدنظر اعمال گردد.

و اینگونه است که غیرت و شرف خلجانی ها با تقدیم ۲۱ شهید، ۱۷جانباز و ۳ آزاده در دوران جنگ تحمیلی و نیز در عصر مشروطه با حضور قهرمانانی همچون ملامناف خلیجانی اثبات گردیده و شایسته است بیش از پیش این روستا مورد توجه و عنایت مسئولان کشوری قرار گیرد و غبار فراموشی بر صفحات تاریخی آن، سایه نیندازد!