دفاع از یک کشور به تقویت حوزه رسانه و ایمنی و پایداری آن بستگی دارد

عصرآزادی آنلاین / سرویس فرهنگی – گفت و گو از علیرضا نیاکان:

در مورد نهادینه سازی فرهنگ پدافند غیر عامل در سینما و ساز و کار آن گفت و گویی بل سهیل دینوری محقق و پژوهش گر سینما داشتیم که نظرتان را به آن جاب می کنیم:

با توجه به اینکه حرفه و شغل وتحصیلات بنده در رشته سینما است  بالطبع مطالعه ارتباط بین انسانها و رفتار آنها در شرایط گوناگون در جهت خلق داستانی نو و بدیع دغدغه‏ و انگیزه‏ام بوده و هست.  بعد از گرفتن دیپلم و پایان خدمت سربازی در ابتدای دهه 70 بود که برای یادگیری مکالمه زبان انگلیسی به یکی از آموزشگاه زبان می‏رفتم، برای روان شدن مکالمه پیشنهاد می‏شد که مثلا فلان فیلم زبان اصلی را چندین بار ببینیم من هم که عاشق سینما بودم با دقت بیشتری اینکار را انجام می‏دادم.

یکی از آن فیلم‏های پیشنهادی فیلم سینمایی تاپ گان، داستان زندگی یک خلبان نیروی هوایی (با بازی تام کروز) بود (که اخیرا قسمت سوم‏اش هم پخش شد) بعدها متوجه شدم در اکثر آموزشگاه‏های زبان به زبان آموزان دیدنش پیشنهاد و تاکید می‏شود که این فیلم را به خاطر انتخاب واژگان و رعایت قواعد دستوری زبان و بیان درست و سلیس کلمات، چندین بار با دقت ببینند، فیلمی که درکنار استفاده از بیان صرفی و نحوی کلمات، آکنده بود از جلوه‏های سمعی و بصری فوق‏العاده‏ای و مسحور کننده که مربوط به عملیات رزمی جت‏های شکاری نیروی هوایی امریکایی بود، فیلم بسیار تاثیرگذار بود خیلی از زبان آموزان فیلم را نمی‏دیدند بلکه در فیلم زندگی می‏کردند فیلم آنها را تسخیر کرده بود عشق رفتن به امریکا و درک و دیدن جاذبه های آنجا و تجربه سبک زندگی آمریکایی، در ذهن مخاطب جوان موج می‏زد اما مهم تر از آن در ضمیر ناخودآگاه مخاطب جوان قدرت نیروی هوایی آمریکا و دست‏نیافتنی و تسخیرناپذیری آن و در نهایت برتری کشور آمریکا نسبت به کشورهای دیگر نقش می‏بست،  رخ نمایی می‏نمود و یادآوری می‏کرد؛ جمله عامیانه بعضی از سیاستمداران کشور را  که: “باید دم کدخدا رو دید و هوای کدخدا را داشت”.

و اتفاقی دیگری که سر این کلاس‏ها می‏افتاد آموزش سبک زندگی انگلیسی‏ها و یا آمریکایی‏ها بود یادگیری اصطلاحات و رفتارهای آنها در جریان زندگی، براساس فرهنگ غالب، یکی از این رفتارها این بود که اگر دو تا انگلیسی بهم برسند اگر با هم فامیل باشند باید این حرکات و این کلمات گفته شود اگر دوست صمیمی باشند فلان و بهمان گفته شود اگر بار اولی باشد که همدیگر را می‏بینند فاصله‏ی آنها نباید مثلا کمتر از این قدر باشد نباید با هم دست بدهند و روبوسی کنند و یا …اگر دوستی همراه یکی از آنهاست آن دوست حق ارتباط با طرف مقابل را ندارد تا زمانیکه معرفی گردد و به او اجازه داده شود که ارتباط کلامی ویا اشاره‏ای برقرار کند و الی … آخر. در این بین سبک زندگی غربی‏ها با فرهنگ غنی و آداب رسوم ایرانی‏ها مقایسه می شد و با تمسخر گفته می‏شد که: ایرانی‏ها امکان دارد که یک غریبه  را با هیچ سابقه آشنایی به خانه خود آورده و از او پذیرایی کنند و حتی سفره‏ی دل خود برای کسی که نمی‏شناسند باز کنند و … حقیقت تلخی که بنده هم چندین بار در طول زندگی تجربه‏اش کردم و آسیب دیدم.

واتفاق دیگر در زمان تحصیل کارشناسی ارشد در رشته مدیریت رسانه افتاد درک این مسئله بود که چرا فیلمسازان ما کمتر از ظرفیت رسانه‏ای سینما در جهت بهبود وضعیت معیشت و روابط اجتماعی بالا بردن سطح آگاهی مردم کمتر اقدام می‏کنیم چرا رفتارهای خوب را تقویت و رفتارهای بد فرهنگی را تضعیف نمی کنیم چرا الگوهای موفق سبک زندگی را فارق از جریانات قطبی ساز جامعه ترویج نمی‏دهیم و در آخر چرا برای داشته‏های خردمندانه تمدن خود ارزش قائل نیستیم و این داشته‏ها در فیلم های سینمایی دیده نمی‏شود و غالب تولیدات سینمایی کشور، به شکل کالای مصرفی هجو آمیز که تنها بُعد تفریحی و سرگرمی آن مد نظر بوده تولید می‏شود، که در کنار چند فیلم شعار زده حمایت شده حاکمیتی سینمای ما را ساخته و ازنگاه نقاد به وضع موجود، جریان ساز، خردورز و امید دهنده و آینده پژوه کمتر ساخته می‏شود و یا خبری نیست.

سینما به عنوان رسانه‏ی جمعی در میان سایر رسانه‌ها، از طرفی به عنوان هنر، به علت داشتن مخاطب انبوه توانسته است جایگاه ویژه‌ای در بین مخاطبان خود داشته و از طرف دیگر همان طور که مانستربرگ می‌گوید : «میل جامعه به داشتن آگاهی، آموزش و سرگرمی است که به سینما هستی می‌بخشد»، ارتباط تنگاتنگی با زندگی فردی و اجتماعی مردم برقرار کرده چنانکه که این امر باعث شده تا کنجکاوی محققان و نظریه پردازان در حوزه‌های مختلف علوم انسانی را برای تحلیل طبیعت و تأثیر فیلم در زندگی مخاطبان را برانگیخته و از این رو رسانه سینما، از دیدگاه‌های مختلف مورد توجه و مداقه قرار بگیرد، که از آن بین به سه دیدگاه عمده می‌توان اشاره داشت.

-دیدگاه نخست روان شناختی و زاده کاربرد روان شناسی ذهن، ادراک و هنر در مورد مسائل فیلم است. (نگرش رودلف آرنهایم، درباره اولویت دیدار و ایدئولوژی فیلم)

-دیدگاه دوم پرورده هنرمندان دست اندرکار نقد است که بدنبال چیستی فیلم، مقام و موقعیتی که فیلم در جامعه دارد یا باید داشته باشد. همچنین فیلم را چگونه باید ساخت و مقصد نهایی آن چه می‌تواند باشد. (آیزنشتاین و پودوفکین در شوروی، پازولینی و بته تینی در ایتالیا و گدار و متز در فرانسه)

-دیدگاه سوم از آن معلمان فیلم است، کسانی که با فیلم می‌آموزند و می‌آموزانند، کسانی که درباره فیلم تدریس می‌کنند و کسانی که نحوه فیلمسازی را یاد می‌دهند (آملیو، در امریکا).

دو مطلب مهمی که تا حال در حد بخشنامه‏های سیاست‏گذار در سازمان سینمایی و یا در سازمان صدا و سیما به صورت سلیقه‏ای اعمال شده و یا می‏شود نمی‏تواند به صورت پیوستی هدفمند اجراء گردد قطعا خط قرمزهای خود ساخته در کنار ممیزی های غیر استاندارد می‏تواند به یک اثر خوب ضربه وارد کند و  نارضایتی فیلم سازان را هم بدنبال داشته باشد. با طراحی پیوست پدافند غیرعامل در سینما چارچوبی از بایدها و نبایدها شکل می‏گیرد که نقشه راه است و اگر مشمول  زمان گردد توسط اندیشمندان و صاحب نظران پخته تر خواهد شد. این دو مطلب شامل:

1-فیلم‏هایی تولید شده خارجی در سینما و تلویزیون تحت چه استانداردی پخش می‏شود، افرادی که کار ممیزی را انجام می‏دهند تا چه اندازه با پدافند غیرعامل فرهنگی آشنا هستند و آن را اعمال می کنند.

2-فیلم‏های تولید شده داخلی تا چه اندازه از عناصر پدافند غیرعامل به صورت عام در ساختار فیلم به صورت محسوس و نامحسوس استفاده نموده به شکلی که در کلیت داستان طرح شده خللی ایجاد نکند.

متاسفانه کمتر دیده شده که در فیلم های سینمایی ایرانی آگاهانه از ظرفیتهای رسانه ای سینما در جهت دفاع از تمامیت ارضی کشور، امنیت کشور، بحران زدایی، استحکام بخشی روابط اجتماعی و ….  استفاده گردد که کمتر ریشه در تفکر فیلمساز دارد و بیشتربه عدم آموزش و تربیت نیروهایی که در آینده قرار است دست اندرکاران سینما شوند دارد تربیت منابع انسانی این حوزه در دوران متوسطه انجام پذیر است دغدغه‏مندی این نیروها تا درونی سازی مشکلات و انگیزه‏مندی هنرمند فیمساز با ادله و عقلانیت همراه باشد محصولات تولیدی چند لایه میشوند و از ظرفیت های رسانه‏ای نیز استفاده می‏گردد و فیلم سینمایی تنها یک وجهی و تنها هنری نیست بلکه تبدیل به اثری چند وجهی هنری، رسانه‏ای و صنعتی می‏شود. تربیت نیروهای خلاق باید در اسناد بالادستی شکل گیرد و متخصصین دلسوز پیگیری نمایند تا بعد چند دهه شاهد بروز چنین افرادی باشیم.

جواب این سئوال را با فرمایشی از مقام رهبری آغاز می‏کنم: «هنر سینما بلاشک یک هنر برتر است؛ یک روایت گر کاملاً مسلط، که هیچ روایت گری تاکنون در بین این شیوه‌های هنرىِ روایت یک واقعیت و یک حقیقت، تا امروز به این کارآمدی نیامده و یک هنر پیچیده و پیشرفته ومتعالی است.» (23/3/1385)، قطعا سینما به عنوان یک رسانه قدرتمند در لایه‏های سه گانه فرهنگ(باورها و اعتقادات بنیادین، ارزشها و هنجارها، رفتارها و سمبل‏ها) نفوذپذیر است و از طرفی میل جامعه به داشتن آگاهی، آموزش و سرگرمی است که به سینما هستی می‌بخشد و این ارتباط دو سویه در نهادینه کردن فرهنگ از طریق سینما بسیار تاثیرگذار است چرا که فرایند نهادینه‌سازی مستلزم فراهم سازی زمینه‌های اجتماعی سازی یا جامعـه پـذیری فراگیـران است. به نحوی که بـر فعـال کـردن مخاطـب تأکیـد داشته و بـر خودجوشی، خودانگیختگی، خودیـابی و خـود رهبـری او اصـرار می‌ورزد، که سینما تمام این عناصر  مذکور را به صورت ذاتی در خود دارد.

قطعاکشورهایی که در حوزه های جامعه شناسی و روابط بین الملل نظریه پردازند و دارای کرسی های علمی در این زمینه هستند از این ظرفیت‏های رسانه‏ای در جهت تثبیت قدرت خود و هژمونی قدرت در روابط بین المللی سودجویی نموده اند که آرشیو فیلم های تولیدی در این زمینه بسیار است که تحلیل آن مجال دیگر می‏طلبد.