چالش های نابسامانی اجتماعی کودکان کار در ایران به مناسبت روز جهانی کودک از نگاه "عصرآزادی"
بازی در خیابان!؟
عصرآزادی آنلاین/ شهرام صادق زاده
روز ۸ اکتبر به عنوان روز جهانی کودک Children’s Day و هفته ملی کودک در ایران فرصتی ارزشمند برای جلب توجه افکار عمومی به اهمیت دوران کودکی، نیازها و خواسته های این قشر آسیب پذیر کشور به شمار می‌رود تا متولیان امر برای رشد کودکان به نیازهای آنان توجه ویژه داشته و با برنامه ریزی های مناسب حرکت نمایند.
در حقیقت، کودکان آسیب پذیرترین گروه کشور هستند و نباید از نیازهای آنها به سادگی عبور کرد لذا یک هفته به این موضوع اختصاص دارد تا انگیزه ای هرچند گذرا برای توجه به حقوق کودکان محسوب گردد زیرا احساسات کودکانی که باید سر کلاس درس بوده و به بازی های کودکانه می پرداختند نیاز ویژه دارد تا در خیابانها بازی نکنند!
کودکانی که در پیاده روها مشغول حمل بار و ضایعات هستند یا در معابر عمومی بساط پهن کرده و یا می خواهد شیشه ماشین ها را تمیز کنند بی گناه بوده و جنایتی مرتکب نشده اند بلکه به دلیل شرایط معیشتی دشوار خانواده خود مجبور هستند که به سختی کار کنند پس، نباید طوری با آنها رفتار کنیم که احساس کنند کار اشتباهی انجام می دهند به طوری که نگاه های دلسوزانه و یا بعضاً جنایتکارانه ما می‌تواند آنها را آزار دهد زیرا اگر مجبور نبودند دست به چنین کاری نمی زدند تا من و شما به دیده ترحم به آنها زُل بزنیم…
◾️چهارراه اول
آمار کودکان کار در سطح کشور نشان می دهد که تقریباً ۴۰۰ هزار تا یک میلیون کودک در استانهای مختلف وجود دارد که به کار مشغول هستند که گویا از این تعداد حدود ۲۰ هزار کودک در پایتخت مشغول هستند و متاسفانه ویژگی کودکان خیابانی تهران این است که اکثراً مهاجر و در فقر زندگی می کنند و تغذیه، سلامت جسمی و روحی آنها اصلاً مطابق با دوران کودکی سایر آینده سازان نیست!
کارشناسان حوزه سلامت اجتماعی در خصوص عوامل مرتبط با کار کودکان معتقدند که زندگی در روستا به هر علت نقش مهمی در کار کودکان دارد و به تبع آن، کودکان روستایی بیشتر از کودکان شهری کار می‌کنند و تعداد افراد خانواده هم در کار کودکان دخیل است به گونه ای که مطالعات نشان می دهد با افزایش جمعیت خانواده ها احتمال کار کودکان، ساعات کار و ترک تحصیل آنها افزایش می یابد و این اتفاق در مورد کودکان روستایی و کودکان شهری یکسان است.
به گفته جامعه شناسان، رابطه جالبی هم در ارتباط تحصیلات والدین و کار کودکان وجود دارد که طی آن، هر چه که والدین کودکان بی سوادتر و کم سوادتر باشند احتمال کار آنها بیشتر است و برعکس، تحصیلات بالاتر والدین کودکان، آنها را در برابر اشتغال به کار، ساعات کار طولانی و ترک تحصیل محافظت می‌کند.
مطالعات نشان می دهد که مشاغل پدران نیز در کار کودکان تاثیر دارند، به گونه ای که پدرانی که مشاغلی با سطح درآمد پایین دارند کودکانشان بیشتر کار می کنند و در بیشتر مطالعات، کودکان علت کار خود را کمک به معیشت خانواده می دانند و البته که، اعتیاد و جرم و مهاجرت خانواده ها نیز در کار کودکان دخیل است!
◾️چهارراه دوم
کار کودکان در جامعه امروزی ایران، مقوله ای پیچیده و چندجانبه است و اگرچه عوامل اقتصادی نقش مهمی در آن ایفا می کنند اما باید به عوامل دیگر هم در این خصوص توجه داشت و به تفاوت متغیرهای دیگر مانند متغییرهای فرهنگی هم در کار کودکان نگاه کرد که کار کارشناسی می خواهد تا بتوان به زوایای پنهان آن پی برد.
یک کارشناس مسائل کودکان کار معتقد است قانون حمایت از اطفال و نوجوانان، خود یک قانون نوپا و جدید بود که از بهار ۱۳۹۹ در اواخر دولت دوازدهم تصویب شد و مواد آن به نظر بسیار کلی تنظیم شده و جزئیات اجرایی آن هنوز در این قانون تبیین نشده است لذا از همان ابتدا کارشناسان و فعالان این حوزه درباره ضرورت بازنگری و اصلاح آن سخن گفتند.
“فرشید یزدانی” افزود: از مدت ها پیش نسبت به تدوین یک آیین نامه اجرایی برای این قانون که بتواند جزئیات وظایف دستگاه ها در مورد اجرای آن را مشخص کند احساس نیاز می‌شد اما تدوین آن تاکنون به طول انجامیده و هیچ تلاشی نیز تا به امروز در جهت اجرای این قانون نوپا به همین دلیل صورت نگرفته است.
وی با تاکید بر اینکه ماهیت قانون فعلی در زمینه حمایت از اطفال هنوز جرم انگارانه بوده و چندان با نگاه آسیب اجتماعی و نگرش جامعه شناسانه نیست و لازم است به خصوص در حوزه وظایف قضایی و کودکان بزهکار و همچنین سایر موارد جرم انگارانه فعالیت کودکان کار، اصلاحاتی در قانون صورت گیرد تاکید کرد: ما نیاز به قانونی داریم که وجه حمایتی و نظارتی آن بهبود یابد و توصیه کارشناسان به دولت سیزدهم و وزارت کار، تعاون و رفاه اجتماعی برای هر پیش‌نویس اصلاحی، توجه به همین دو نکته مهم است.
یزدانی با اشاره به اینکه قرار بوده در زمینه محدود کردن و محو کار کودکان در این قانون یک آیین نامه اجرایی جداگانه ظرف ۶ ماه تصویب شود اضافه کرد: اما هنوز این آیین نامه اجرایی نیز تدوین نشده و وظیفه دستگاه های اجرایی در حوزه مقابله با مظاهر و اشکال مختلف کار کودک و کودکان و نوجوانان خیابانی گنگ مانده و تفکیک نشده است.
◾️چهارراه آخر
گسترش انواع بغرنج ظهور و بروز کودکان کار و خیابانی در حالی برای دولت سیزدهم به عنوان یک موضوع حساس شناخته شده که طبق آمار اعلامی از سوی انجمن حمایت از کودکان در سال ۱۳۹۱، بیش از ۴ میلیون نفر برآورد شده است؛ به عبارت دیگر افزایش جمعیت مهاجران به خصوص افغانستانی ها به دلیل اشغال افغانستان توسط نیرو‌های طالبان و شرایط فعلی این کشور، باعث رشد قابل ملاحظه افغانستانی ها از سال ۱۴۰۰ به این سو شده و به طور طبیعی به دلیل ماهیت فرودستی مهاجران، شاهد رشد جمعیت کودکان کار و خیابانی نیز بوده ایم.
در حقیقت، مطمئناً همه افراد جامعه امروزی ما در خیابان ها و پشت چراغ قرمز کودکانی را دیده اند که با دست و صورتی تقریباً کثیف و آفتاب سوخته به انجام کار‌هایی مانند تمیز کردن شیشه خودروها و التماس کردن به راننده ها جهت فروختن آدامس، گل، دستمال کاغذی یا دود کردن اسپند و غیره مشغول هستند که این کودکان، همان کودکان کار هستند که علیرغم مباحث زیادی که برای جمع آوری و ساماندهی آنها مطرح می شود اما، همچنان گرفتار نابسامانی به دلیل ترکیب جمعیتی خانواده های مهاجر در شهرهای بزرگ است.
این در حالی است که چندی پیش، مرکز پژوهش های مجلس در گزارش خود به آسیب شناسی نظارت مؤثر بر عدم استفاده از کار کودکان پرداخت و اعلام کرد بر اساس آمارها، کار کودک گریبان گیر حدود ۸ درصد و با احتساب کودکان خانه دار حدود ۱۵ درصد از کودکان کشور است و این آمار یعنی اینکه، حدود ۱۰ درصد از کودکان کار سطح کشور به مدرسه نمی روند!
بدین ترتیب به نظر می رسد مادامی که زیرساخت های اجرایی وضعیت اقتصادی که دولت سیزدهم از آن به جراحی بزرگ اقتصادی تعبیر نمود فراهم نشده و نظام چند لایه تامین اجتماعی تامین نگردد تا از طریق آن، به نوعی آسودگی خیال برای کودکان و خانواده هایشان به وجود نیاید نباشد بهترین قوانین هم که موجود باشد از آن تخطی می شود زیرا اکنون مرجع ملی کودک را داریم اما دیده بانی حقوق کودکان را در چنته نداریم و اندرخم یک کوچه ایم!
