عصرآزادی آنلاین/ قدیر گلکاریان، مدرس روابط بین الملل Near East University
چند هفته ای است که دنبال کنندگان مسایل سیاسی- اجتماعی و حتی مردم عادی در رخداد ناگوار فلسطین دچار تشتت فکری هستند. با نگاهی گذرا به فضای مجازی و نشر نظرات خوانندگان در پایین هر تحلیل و یا خبری که از سوی سایت های خبری داخلی و خارجی قید می شود، نشان می دهد که عمده افراد جامعه در سطح جهان حقیقتاً و قطعاً تحت تأثیر اطلاعات نادرست قرار گرفته اند و به یقین نمی دانند که واقعیات چیست و حق با چه جناحی است.
بی شک، اطلاعات نادرست در هر زمینه ای تأثیر منفی بر جامعه و سطح رفاه و آرامش روحی و روانی مردم دارد. این مشکل می تواند ضمن اینکه باعث دو قطبی شدن جامعه و حتی احزاب سیاسی شود، بستر لازم را برای نقض حقوق بشر فراهم می سازد. مدیران رسانه ها همیشه به نوعی با ضریب احتمال وابستگی به نهادهای سیاسی و قدرتی سیاستی را در راستای اهداف قدرتمندان سیاسی و اقتصادی دنبال می کنند که در نتیجه مردم احساس اضطراب یا استرس می کنند. اطلاعات نادرست و غیر واقع و یا تحریف شده می تواند بر توانایی افراد در کسب سلامت روانی عمومی، نگاه به حقایق در مسایل مترتب بر تغییرات اقلیمی و محیطی، حفظ دموکراسی باثبات و موارد دیگر تأثیر بگذارد. ایجاد هرج و مرج در فرآیندهای دموکراتیک، تعدیل هنجارهای لازم در درک آزادی های مدنی هم در کنار تضعیف اعتماد به نهادهای عمومی از جمله اهدافی است که در رسانه ها با داده های غیر واقع دنبال می شود.
اطلاعات نادرست آن دسته از اطلاعات و خبرهایی هستند که عمداً به منظور گمراه کردن با تحریف عمدی حقایق بصورت نوشتاری و یا تصویری منتشر میشوند. انتشار اطلاعات نادرست و غیر واقع میتواند حقایق را در پس پرده قرار دهد و جبهه حق به ناحق معرفی گردد. در دهه گذشته، گسترش اطلاعات نادرست آنلاین در فضای مجازی به مشکلی برای همه کشورها تبدیل شده است. به گفته محققان علم ارتباطات، دشمنان و مخالفان یک سیستم سیاسی و یا مبارزاتی داخلی و خارجی به طور فزاینده ای از آن به عنوان راهی برای ایجاد هرج و مرج در فرآیندهای دموکراتیک، تغییر هنجارهای اجتماعی و تضعیف اعتماد به نهادهای عمومی استفاده می کنند. در حالی که تبلیغات و اطلاعات نادرست سالهاست با توسعه فناوری رایانه ای و سیستمهای رسانه ای مجازی مدت‌هاست توسط بازیگران بدخواه برای گمراه کردن و دستکاری عمدی مردم استفاده میشود، همین اطلاعات نادرست در شبکه های اجتماعی به صورت آنلاین میتواند به سرعت و به دور از تأثیر مستقیم شبکه‌های قابل اعتماد رسانه ای و خبری بر ذهنیت جوامع اثر نامطلوب بگذارد. هیچ فردی در نگاه نخست دنبال این نیست که داده های اطلاعاتی از سوی چه کسی تولید و باز پخش شده است. حتی فرصت ارزیابی و با بررسی کنجکاوانه به خود را هم نمی دهد که پیگیر حقیقت باشد و یا در موتورهای جستجو مانند گوگل و مشابه آنها به صحت و سقم تصاویر و یا اطلاعات پی ببرد. اطلاعات نادرست همیشه چنان تولید می شوند که قلب و روح انسان ها را در وهله اول تحت تأثیر قرار داده و افراد با تأثیرات عصبی و هیجانی سریع آنها را بازپخش کنند. اینگونه می شود که اطلاعات نادرست به صورت ارزان ولی کارآمد پخش میشود و چالش های جدی را ایجاد می کند.
به طوری که در جریان حوادث خونین میان حماس و اسرائیل اطلاعات نادرستی اعم از مثله و سربریده شدن کودکان از سوی نیروهای حماس از طرف شبکه های مختلف غیر دولتی رژیم صهیونیستی پخش شد و سپس جو بایدن و حتی وزیر خارجه اش که قبلاً فریب خورده و باور کرده بودند، بعد آن را به دلیل نبودن پایه درست اطلاعاتی مردود دانسته و شبکه سی ان ان آمریکا به صراحت بر ساختگی بودن آن صحه گذاشت.
آیلین دوناهو، مدیر اجرایی مرکز رشد سیاست دیجیتال جهانی دانشگاه استنفورد و سفیر سابق ایالات متحده در شورای حقوق بشر سازمان ملل در رابطه با اخبار متعددی که اخیراً در فضای مجازی پخش می شود چنین می گوید که: “اینترنت و پلتفرم های رسانه های اجتماعی برای گیج کردن، تحریک و تفرقه انداختن عمدی جامعه مدنی به سلاحی مخرب تبدیل شده اند و قدرت تأثیر اطلاعات نادرست اکنون بیش از سلاح اثر مخرب دارد.”
هر چند بسیاری از کشورها دارای شبکه های کنترل تهدیدات سایبری هستند ولی در عمل چندان موفق نشده اند. زیرا مردم عادی به دلیل عدم علاقه به مطالعه واقعیات و یا فقدان زمان لازم برای بررسی حقایق، سریع تحت تأثیر اخبار نادرست قرار گرفته و در یک دقیقه خبر غیر واقع به میلیون ها فرد اشاعه و بازنشر می شود و این می تواند بنیان های دموکراسی اجتماعی و جهانی در کنار سایر حوزه‌های زندگی عمومی و خصوصی مورد خدشه قرار دهد.
جالب است بدانیم که با آغاز حمله غافلگیرانه شبه نظامیان حماس به رژیم صهیونیستی در 7 اکتبر که تاکنون هزاران نفر جان خودشان را از دست داده اند، اسرائیل علیه حماس اعلام جنگ نابرابر کرده و برای به زانو در آوردن فلسطینی ها حتی به اماکن عمومی و بیمارستان ها هم رحم نکرده است. بعد از حمله اسرائیل به بیمارستان الاهلی و یا بابتیست (المعمدانی) با انتشار عکس ها و فیلم های خشونت از منطقه و تحریف حقایق، پیکره رسانه های اجتماعی را به تسخیر گرفت. در برخی از این تصاویر نشان داده می شود که قربانیان بر روی زمین در حملات از سوی نیروهای حماس تکه تکه شده اند. جسدهای حیوان ها در نتیجه بمباران که سوخته اند به نام اجساد کودکان به خورد ذهن افکار عمومی داده شده است. اما اعترافات نماینده سازمان ملل در مسایل خاورمیانه و هچنین نهادهای صلیب سرخ و دیده بان حقوق بشر نشان داد که تمام اینها ویدیوهای تخیلی است که برای تغییر ذهنیت جامعه جهانی ساخته شده اند و متأسفانه کاربران عادی اینترنت، بدون اینکه بدانند به چه اطلاعاتی باید فضای مجازی اعتماد، آنها را بازنشر کرده و چالش برانگیزترین شرایط را در بیان حقایق فراهم ساخته اند. بطوری که اظهارات همراه با خشم گوترش، دبیر کل سازمان ملل در بیان حقیقت تلخ تاریخی که بیش از 75 سال است اسرائیل علیه فلسطینی ها ظلم می کند، موجب برانگخته شدن خشم سیاسیون و رهبران اسرائیلی شد. اما دبیرکل سازمان ملل زنگ خطر و تلنگر لازم را در فجایع انسانی به صدا درآورد و اکنون دنیا می داند که حقیقت چیست.
پیچیده تر از این مسائل، راه هایی است که در آن گزارش های تایید نشده از روند راستی آزمایی پیشی می گیرند. برای اثبات حقیقت و درک واقعیات لازم است به این مورد اشاره کنم.
جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا در نخستین هفته آغاز نبردها میان فلسطینی ها و صهیونیست ها با اشاره به گزارش‌های منتشر شده از سر بریدن نوزادان توسط شبه‌نظامیان حماس در حمله اولیه، گفت: “هیچ‌وقت واقعاً فکر نمی‌کردم که تصاویری از سر بریدن بچه‌ها توسط تروریست‌ها را ببینم و تائید کرده باشم.” کاخ سفید بعداً اعلام داشت که بایدن چنین تصویری را ندیده و گزارش‌های مستقلی درباره سر بریدن را تایید نکرده است. (به نقل از سایت خبری وکس بتاریخ 18 اکتبر 2023)
به عنوان کسی که مدرس علوم سیاسی و روابط بین الملل و روزنامه نگار تحلیلی هستم، می دانم که مردم در طول یک بحران به دلایل بسیاری به رسانه های اجتماعی هجوم می آورند. شاید به این دلیل باشد که اخبار جریان اصلی به اندازه کافی سریع یا فوری به نظر نمی رسد. یا به این دلیل که بحران آنها یا یکی از نزدیکانشان را در معرض آسیب قرار داده است و به کمک نیاز دارند. شاید آنها می خواهند چیزی را ببینند و به اشتراک بگذارند و بگویند که واقعیت یک لحظه مهم در زمان را به تصویر می کشد. اما نمی دانند که وقتی بدون تحقیق و جستجوی واقعیت دست به بازنشر اخبار نادرست میزنند به نوعی به نفع کسانی گام بر می دارند که معتقدند اشتراک گذاری یک ویدیوی تکان دهنده یا عکس وحشتناک یا درخواست کمک در ظاهر ضرری ندارد، اما می تواند مسیر اتفاقات را تغییر دهد. از همه مهمتر این است که این افراد ناخواسته هم شخصیت و قدرت ادراک خودشان را در میان دوستان و جمع هم گروه های تلگرامی، ایسنتاگرامی، واتس آپی از دست داده و دیگر قابل اعتماد نمی شوند. از سوی دیگر رایگان در خدمت برنامه ریزان تولید اخبار نادرست قرار می گیرند.
جهان معاصر با حاکمیت اینترنت میدان جنگ آنلاین شده است و جنگ‌های اطلاعاتی تحت حمایت دولت ها جوامع را به جان هم انداخته است. این اطلاعات غلط تنها در رابطه با تنش فلسطینی ها با صهیونیست ها محدود نیست. دروغ های سمعی و بصری در رسانه‌های اجتماعی حتی حقایق جنگ روسیه و اوکراین را هم تحت تأثیر قرار داده است. حتی عده ای در ترکیه علیه ایران در بازی قرار دادن ترکیه توسط ایران در جنگ موجود ویدئوپردازی می کنند. جای هزاران تأسف که افراد دینی و مذهبی و سیاسی هم به اینها دامن می زنند. در برابر این در برخی رسانه ای اجتماعی داخل کشور نیز که دارای اهداف خاص هستند ویدئوهایی دست به دست می شود که سعی دارند زمینه خصومت ایران با ترکیه یا آذربایجان را فراهم بیاورند. و صد تأسف که انواع تبلیغات و دروغ‌های خطرناک به سرعت با تصاویر و عکس های قدیمی و یا مونتاژی در تیک تاک و اینستاگرام به میلیون‌ها نفر می رسد.
خلاصه کلام اینکه، آگاه باشیم تا از صداقت و راست پنداری یکایک ما سوء استفاده نکنند و ما نیز ناآگاهانه در پایمال کردن حقوق دیگران مشمول ذمه نشویم و در نزد خود دچار عذاب وجدان نگردیم. یاحق!
