در رثای سالگرد عزیز سفرکرده ای که به اعتلای فرهنگ، هنر و موقوفات تبریز می اندیشید
▪︎مرد وارسته ای که به مقامات ملی و مرحوم ملکوتی التماس کرد حافظ ارک علیشاه و کتابخانه ملی آن باشند
▪︎حاج حسن وحیدی آذر در ثبت جهانی وقف نامه ربع رشیدی سهامدار است
●●●●●●●●●●●●●●●●●
عصرآزادی آنلاین/ محمد فرج پور باسمنجی
روان های شاد، خورشیدهای
زمینی ما هستند که در برهه هایی از تاریخ طلوع کرده اند
ادب و دانش آموخته اند و خود را وقف فرهنگ و هنر و داشته های فرهنگی خود کرده اند. در روشن کردن زوایای پنهان تاریخ کوشیده اند و در ساخت فرهنگ و تمدن بشری سهامدار شده اند. جغرافیای فرهنگی ایران بزرگ، مشحون از این مردان نام آور است.
که با فرهیختگی و کارکشتگی به اعتلای فرهنگی و تمدنی سرزمین خود همت گماشته اند و مورد تکریم نسل های آگاه زمانه خود و پس از آن گشته اند.
هنگامی که قرآن عظیم از عبارت سیروا فی الارض استفاده می‌کند نه تنها ناظر به گردش در کوه، دشت وطبیعت بلکه به دنبال نوعی تامل و مداقه است و هدف قرآن از سوق دادن افراد یک جامعه برای مطالعه و بررسی تاریخ این است که علاوه بر مشاهده حوادث و رویدادهای تاریخی به قوانین و سنن حاکم بر تاریخ آشنا شوند و از آنچه اتفاق افتاده عبرت گرفته و جامعه خود را مبتنی بر اسلوب و اصول عقلانی بنا کنند که البته این رهاورد، مستلزم برخوردار بودن از یک نگاه توام با بصیرت و دیده‌وری امکان‌پذیر خواهد بود. مولانا در این خصوص گوید:
دلا نزد کسی بنـشین کـه او از دل خبر دارد
بـه زیـر آن درخـتی رو کـه او گـل‌هـای تـر دارد
نه هر کلکی شکر دارد نه هر زیری زبر دارد
نه هر چشمی بصـردارد نه هر بحری گهر دارد.
زنده یاد حاج حسن وحیدی آذر از جرگه این نام آوران خود ساخته و جوشیده از متن مردم کوچه و بازار تبریز بود…..
در مدت ۴ سال خبرنگار مؤسسه کیهان در تبریز در دهه ۷۰، با مردی وارسته آشنا شدم که به توسعه فرهنگی و اجتماعی شهر کهن تبریز می اندیشید و عاشق حفظ میراث فرهنگی و طبیعی و بافت های فرهنگی و هنری آذربایجان بود. هر از چند گاهی با اسناد و مدارک و عکس ها و دست نوشته هایش به دفتر روزنامه می آمد و سوژه ها و مطالب زیادی به ما روزنامه نگاران جوان گوشزد می کرد. رفع معضل ترافیک محدوده مرکزی شهر، حفظ اصالت نقشه قالی های آذربایجان، بازسازی مجموعه بازار تبریز، توجه به موقوفات ربع رشیدی و خلع ید موقوفات از دست زمین خوران، احیا باغات حاشیه شهر و احیای میلیونها متر اراضی دانشگاه تبریز در جاده باسمنج و… از جمله سوژه هایی بود که با مدارک، اسناد، تجارب و اندوخته ها و تحقیقات خود می آمیخت و ما را در تهیه و چاپ گزارش های روزنامه نگاری یاری می کرد و این یاداشت ها با استقبال مخاطبان و خوانندگان انبوه کیهان وقت مواجه می شد. در اکثر رویدادهای فرهنگی و عمرانی شهر حاضر می شد و تذکرات و راهنمایی لازم را به مسئولان داشت. عاشق بهبود اوضاع فرهنگی و اجتماعی شهر و دیار خود بود. این مرد تلاشگر و خودساختهٔ و فرهیخته زنده یاد شادروان حاج حسن وحیدی آذر بود.
مرحوم حاج حسن وحیدی آذر《۱۳۰۲-۱۳۸۸ ه.ش》فرزند شیخ کربلایی حسین از تجار و طراحان بافت فرش تبریز است. وی بعد از تحصیلات ابتدایی وارد تجارت و صنعت می گردد، از تولید سماور تا کار در بازار طلا و تولید البسه و خیاطی تا تجارت آزاد حرف او را بیان می کنند! اما همزمان مطالعات خود را در زمینه های تاریخ و فرهنگ و هنر ادامه می دهد! مدرک تحصیلی سیکل خود را دریافت می دارد، درحالی که زبان فرانسه، زبان روشنفکری آن زمان را نیز با کمک دوستانش یاد گرفته است!
او تاریخ دوران مغول را آن چنان یاد می گیرد، گویی در آن عصر زندگی می کند و خواندن وقف نامه ربع رشیدی، با خط خاص بدون نقطه ی آن برایش به آسانی ممکن می گردد. آنچنان که او را می توان از کارشناسان و صاحب نظران منحصر بفرد وقفنامه ربع رشیدی دانست که حتی اختلاط موقوفات آن را با سایر موقوفات بسادگی می توانست مستند بیان دارد.
وقف نامه ربع رشیدی خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی به مثابه نشانی شهرها و محلات قدیم برای او بود که وی یک یک بدنبال آنها حتی برای پیدا کردن یک “در بنای ربع رشیدی با هزینه شخصی اش به استانبول رفته بود! بی شک بها دادن امثال او به محتوی وقف نامه رشیدی بعدها در زمان خادمان فرهنگ و هنر آقایان بشیری وند، معین پور و مرحوم محمدپور موجب ثبت جهانی آن در یونسکو و افتخار دیگری برای شهر کهن تبریز گردید که جای افتخار و مباهات است.
به حاشیه نروم تاریخ دوره قاجار برایش ایجاد علاقه می نماید و زمانی دیگر؛ همواره او را فقط می توان در میان دانشجویانی یافت که برای تحقیق در دفتر او که محل کسبش است؛ حاضر شده اند! وی صاحب یک گاراژ بعنوان، پارکینگ عمومی بود که محل مطالعاتش شد و همواره محل رفع مشکلات مردم و حکمیت او گردیده بود!
کودکی که نمی توانست به مدرسه برود چون پدرش با تحصیلش مخالف بود تا خانواده ای که در حال تلاشی بودند؛ به او مراجعه می کردند، بطور پنهان برای “طباخچی ها” آنها که بر روی چرخ دستی میوه می فروختند؛ بورس تحصیلی جهت فرزندانشان برقرار کرده بود.
حس وحیدی آذر به زبان مادری خود، زبان ترکی شعر می سرود و در مقام آزادیخواهی و مقابله با استبداد برآمده بود، از تلاش بی وقفه اش ده ها سال مکاتبه جهت تنفیذ وقفنامه ربع رشیدی در دادگاه مدنی خاص تبریز تا دفاع جانانه از حفظ کتابخانه ملی تبریز و آثار برجامانده ی برادران نخجوانی گویا وظیفه ی محوله او شده بودند.
اکنون پرونده ربع رشیدی در سازمان اسناد و کتابخانه شمال غرب مملو از مکاتبات سی و چندساله اوست.
وی در 21 آبان ماه سال 1388 در 86 سالگی براثر ایست قلبی در زمانی که چند سال قبل از آن شریک زندگی اش فریده خانم آئینه ساز را از دست داده بود، در حالی که مشغول مطالعه روزنامه در کنار دختر کوچکش مهری در منزلش بود، دارفانی را وداع گفت! روزنامه آذربایجان از مرگ مصلح مردم آذربایجان خبر داد و روزنامه های کیهان و جمهوری اسلامی و رسالت و مهدآزادی از وداع او با دارفانی خبر دادند و این خبر را انتشار دادند.
یاد و خاطره آن مرد خستگی ناپذیر در عرصه کار و تلاش و فرهنگ آذربایجان را گرامی داشته و مغفرت الهی و روسفیدی در روز جزا را طالبیم.
و در پایان این یاداشت کوتاه، نامه ایشان به مرحوم ملکوتی امام جمعه وقت تبریز و مقامات ملی را که در باره حفظ ارک علیشاه و کتابخانه ملی مستقر در آن بود برای تنویر افکار عمومی می آورم. باشد که در نگارش تاریخ معاصر آذربایجان مورد استناد تاریخ پژوهان و تاریخ نویسان بی‌طرفی باشد تا مستند و شاهد دست اول در حافظه تاریخ ثبت گردد و عبرت آیندگان باشد تا بیشتر حافظ میراث فرهنگی و مدنیت و داشته های فرهنگی و تمدنی دیار روشنایی بخش ملت بزرگ ایران، آذربایجان بسیار بلادیده باشند.
