اهمیت تداوم حیات نگین فیروزه ای آذربایجان و خطرات خشک شدن آن از زاویه "عصرآزادی"
دریاچه اورمیه کجاست!؟
عصرآزادی آنلاین/ شهرام صادق زاده
در حالی که انتقادات افکار عمومی، کارشناسان و رسانه ها از بی توجهی به وضعیت دریاچه اورمیه ادامه دارد و جدیدترین تصاویر وخامت حال نگین آبی آذربایجان منتشر شده است اما مسئولان کشوری و استانهای حاشیه دریاچه واکنش خاصی به شرایط اسفناک این بحران زیست محیطی شمالغرب کشور نشان نداده اند.
در حقیقت، پس از سالها تلاش برای احیای دریاچه اورمیه در دولت های یازدهم و دوازدهم ـ که در کارگروه ستاد احیا پیگیری شد ـ و به دنبال افتتاح پروژه عظیم انتقال آب از سد کانی سیب به دریاچه اورمیه در دولت سیزدهم، تصور عمومی این بود که مسیر احیای دریاچه تسهیل شده و به زودی می بایستی شاهد رونق دوباره دریاچه اورمیه باشیم اما اینگونه نشد و در دوران سکته آخر دریاچه قرار گرفته ایم که گویا تنها و درمانده به دو دهه بستری در میان نمک رسیده است.
آخرین تصاویر ماهواره ای از دریاچه اورمیه نشان می دهد که در فاصله یکسال اخیر از سطح ۸۷۸ کیلومتر مربعی آب دریاچه، حدود ۸۰ درصد خشک شده و حالا فقط ۱۷۰ کیلومتر مربع و معادل ۴ درصد از سطح آب نگین آبی آذربایجان به جا مانده که جای تاسف دارد و نشان می دهد مسئولان ما بازهم از گذشته درس عبرت نگرفته اند…
◾️پهنه اول
کارشناسان می گویند دستکاری های انسان در سال های اخیر یکی از معضلات خشکی دریاچه اورمیه است؛ در مسیر رودخانه هایی که در حوضه آبریز دریاچه قرار دارند، تعداد زیادی سد ساخته شد که در ابتدا احداث این سدها با عنوان پروژه های عمرانی مورد استقبال قرار گرفت و عواقب این اقدامات نادیده گرفته شدند به طوری که احداث و بهره برداری از ۴۴ سد در سه دهه گذشته موجب بحران امروزی گردید.
اقدامات غیرکارشناسانه سه دهه اخیر تنها به احداث سد ختم نمی شود، حفر غیرمجاز چاه های عمیق هم در شکل گیری این فاجعه موثر بوده است به طوری که در سال های اخیر، دستکم ۴۸ هزار حلقه چاه غیرمجاز در این منطقه حفر شدند که باعث کاهش سطح آبهای زیرزمینی شده و روند نابودی دریاچه اورمیه را تسریع نمود و طبق آمارها، مناطق اطراف دریاچه اورمیه حدود ۶۸۰ هزار هکتار را با استفاده از آبهای زیرزمینی زیر کشت قرار دادند؛ بهره برداری بی رویه ای که در سال‌های اخیر تقریباً سه برابر شده است!
در سال های اخیر آمار بیماری های تنفسی و انواع سرطان در این منطقه رو به افزایش بوده و تحقیقات در این زمینه ادامه دارد اما دانشگاه های علوم پزشکی تبریز و اورمیه مطالعه جامعی از اثرات خشک شدن دریاچه بر سلامت مردم انجام دادند که مطالعات مربوطه نشان دادند که بیش از ۸۰ نفر در مناطق مجاور مبتلا به بیماری‌های تنفسی ناشی از وجود ذرات نمک در هوا شدند؛ طبق پیش بینی کارشناسان محیط زیست که قبلاً گزارش داده بودند که مردم ساکن شعاع ۱۰۰ کیلومتری اطراف دریاچه در خطر جدی عارضه های تنفسی قرار می گیرند!
◾️پهنه دوم
یک کارشناس برجسته حوزه آب معتقد است که تقریباً از ۱۵ سال قبل به روند خشک شدن تالاب ها آگاه شده ایم، یعنی متوجه شدیم که رفتارمان با تالاب ها درست نیست ولی آن زمان دیگر آن واقعه بزرگی که منجر به این وضعیت شده، رخ داده بود و بازگشت به شرایط قبل از این وضع، دشوار بود.
“محمدعلی حامدی” افزود: ستاد احیای دریاچه اورمیه قرار بود میزان حقابه جدیدی را تعریف کرده و به کشاورز روستایی گفته شود درآمد یکساله ات از کار روی زمین چقدر است؟ چیزی نکار و پولش را بگیر در حالی که این کار در دنیا نیز سابقه دارد.
وی اضافه کرد: در واقع دولت مداخله می کند تا “سطح نکاشت” ایجاد شود، یکی از سیاست های ستاد احیای دریاچه اورمیه همین بود اما در ساختار سیاسی و اجتماعی ما، چنین سیاستی عملاً شدنی نیست زیرا جامعه روستایی پول را می گرفت ولی همچنان می کاشت و دولت هم فاقد اقتدار لازم برای ممانعت از چنین کاری بود.
حامدی با اشاره به اینکه کافی بود دولت یک بار مانع کشت و کار روستاییان شود آنگاه همه به او حمله می کردند که چرا زندگی روستایی را نابود کردید و تاکید کرد: متاسفانه دولت حسن روحانی هم جرات نکرد وارد این عرصه شود و ۹۰ هزار هکتار از سطح زیر کشت حوضه دریاچه اورمیه را کاهش دهد.
وی با ذکر این نکته که شهر اورمیه در حلقه اول پیامدهای ناشی از خشک شدن دریاچه قرار دارد یادآور شد: قابل تصور است که عده زیادی از مناطق روستایی نزدیک تر به دریاچه، به حاشیه شهر اورمیه می روند و طبیعتاً افراد بسیاری هم از این شهر به مناطق دیگر کوچ می کنند و احتمالاً بسیاری از مردم حتی به آن سوی مرز خواهند رفت تا در اَمان بمانند.
این کارشناس حوزه آب با هشدار به مسئولان در خصوص پیامدهای خشک شدن کامل دریاچه اورمیه و خطرات آن برای ساکنان شهرهای اطراف آن اظهار کرد: تبریز نیز در حلقه دوم قرار گرفته و طبیعتاً به عنوان یک کلانشهر آسیب جدی را تجربه خواهد کرد و هرچند شاید جمعیت خود تبریز کاهش چندانی پیدا نکند ولی شهرهایی همچون مراغه، بناب، بندر شرفخانه و غیره از این حیث آسیب جدی خواهند دید.
◾️پهنه آخر
مردم منطقه آذربایجان انتظار دارند مسئولان در خصوص این اتفاق ناگوار زیست محیطی که با زندگی چندین میلیون نفر ساکن در اطراف دریاچه ارتباط مستقیم دارد برخورد مناسب‌تری داشته و برای جلوگیری از پایان زندگی چی چست که ممکن است احیای آن دیر و ناممکن شود راه چاره زودهنگامی را بیندیشند تا مانع تبدیل آن به یک بحران جدی گردد که هرچند زمان احیا از دست رفته است.
دریاچه اورمیه علاوه بر پرندگان، زیست بوم ۲۷ گونه خزنده و دوزیست بود به طوری که ۲۴ گونه پستاندار با خشک شدن این دریاچه در معرض خطر قرار گرفته اند، انسان ها نیز از خطرات نابودی این دریاچه در امان نخواهند بود زیرا اهمیت دریاچه اورمیه در اکوسیستم ایران و جهان به حدی مهم است که در سال ۱۳۴۶ به عنوان پارک ملی ثبت گردید.
تغییرات اقلیمی، روش‌های نادرست آبیاری در کشاورزی، احداث بی رویه سد و عدم مدیریت بحران باعث بروز این فاجعه در سال‌های اخیر شده است و در حالی که کارشناسان و فعالان محیط زیست بسیار تلاش کردند تا جلوی اینگونه خشکسالی را بگیرند اما متاسفانه مسئولان این فاجعه را دست کم گرفته و اقدامات به موقعی برای مدیریت این بحران انجام نشد.
بدین ترتیب، مصیبت از دست رفتن زندگی هموطنان آذربایجانی در مناطق اطراف دریاچه اورمیه، نتیجه سال ها بی‌تدبیری و سوءمدیریت مسئولان مربوطه استانی و کشوری بوده است که متاسفانه این بی توجهی چیزی جز خشم و انتقام طبیعت از انسان را در پی نخواهد داشت و شوربختانه مرکزنشینان از لمس و حس خطرات آن بی خبر بوده و تنها به شعارهای انتخاباتی و حفظ سِمت خویش با دستمایه قرار دادن بحران دریاچه مظلوم آذربایجان فکر می کنند و بس!
