عصرآزادی آنلاین/ دکتر قدیر گلکاریان، مدرس روابط بین الملل Near East University
در حالی که بیش از یک هفته از پایان سال میلادی 2023 باقی نمانده است، دنیا با بحران سیاسی- امنیتی جدیدی روبروست که می تواند بسان جنگ اوکراین- روسیه و یا حماس – اسرائیل دنیا را با ناملایمات اقتصادی و امنیتی جدیدی روبرو سازد. مجله معروف جهانی با نگاهی به رخدادهای به وقوع پیوسته در سال 2023 از منظر اقتصادی بروز بحران های سیاسی، اجتماعی و امنیتی را دخیل در رکود اقتصادی کشورهای مختلف جهان می شمارد و معتقد است که بعد از دوران سخت کرونا، انتظار وقوع چنین رکود اقتصادی در سطح بین المللی نمی رفت.
به بهانه همین نگرش، مایل هستم از نگاه سیاسی و تحلیل موضوعی به بحران جدیدی که در طول چند روز گذشته و در آستانه سال میلادی جدید خودش را با تمام قدرت نشان می دهد، بپردازم. این موضوع به امنیت دریایی و ترانزیت مربوط می شود که نه تنها کشورهای منطقه خاورمیانه و آفریقا، که بسیاری از کشورها را در شرق و غرب درگیر خود خواهد ساخت. امنیت دریایی در باب المندب!
باب المندب تنگه باریکی بین آفریقا و شبه جزیره عربستان است که تخمین زده می شود 12 درصد حجم تجارت جهانی به طور معمول و شاید 30 درصد ترافیک کانتینری جهانی از طریق آن انجام می شود. این منطقه به منطقه ممنوعه تبدیل شده است زیرا حوثی‌های مستقر در یمن به کشتی‌ها حمله می‌کنند و ظاهراً در حمایت از فلسطینی‌ها در غزه انجام می شود.
بیش از هزار مایل دورتر از غزه، یک بحران دریایی در حال وقوع است که می تواند جنگ بین اسرائیل و حماس را به یک امر جهانی با پی آمدهایی برای اقتصاد جهانی تبدیل کند. مجله اکومنیست می نویسد که از 15 دسامبر 2023، چهار شرکت از پنج شرکت بزرگ حمل و نقل کانتینری جهان به نام های cma cgm، Hapag-Lloyd، Maersk و msc، خدمات خود را در دریای سرخ، مسیری که ترافیک کانال سوئز باید از طریق آن عبور کند، متوقف یا تعلیق کرده اند. شبه نظامیان حوثی که به سلاح‌های پیشرفته مجهز هستند، حملات خود را به جریان‌های کشتیرانی جهانی تشدید کرده اند. با بسته شدن ناگهانی یکی از شریان‌های تجاری بزرگ جهان، آمریکا و متحدانش در حال افزایش فعالیت‌های دریایی در خاورمیانه هستند و حتی ممکن است به حوثی‌ها حمله کنند تا بتوانند عبور آزاد را دوباره برقرار کنند.
آغاز این بحران زمانی بود که حوثی های یمنی یک کشتی تجاری را از طریق هلی برد توانستند به تصرف خود در آورده و در حمایت از مردم فلسطین و ضربه زدن به رژیم اشغال گر صهیونیستی، تهدید به ضربه زدن به تمامی کشتی های اسرائیلی و هر کشتی که دارای پرچم رژیم صهیونیستی بوده باشد، کردند. در راستای همین هدف گذاری، در 15 دسامبر، حوثی ها کشتی دیگری را با پهپاد مورد اصابت قرار دادند و دو موشک بالستیک پرتاب کردند که یکی از آنها به کشتی اصابت کرد. حمله به کشتی اولین مورد استفاده از موشک بالستیک ضد کشتی بود. همه کشتی ها با پرچم لیبریا بودند. در 16 دسامبر، یک کشتی نیروی دریایی آمریکا بنام یو اس اس کارنی گرچه تعدادی از پهپادهای حوثی ها را ساقط کرد ولی یک کشتی بریتانیایی به نام اج ام اس دایموند به توسط موشک های پرتاب شده حوثی ها منهدم شد.
این سرآغاز مواجهه با خطر فزاینده فلج شدن کشتی ها و کشته شدن خدمه آنها و بایکوت کردن صنعت کشتیرانی جهانی است که ضمن متظاهر کردن قدرت حوثی های یمنی، وضعیت شکست پذیر امنیت دریایی را برای کشورهای صنعتی ثابت می کند. طبیعتاً همین روند خواهد توانست چهره جنگ حماس با اسرائیل را تحت تأثیر قرار دهد. براساس نوشته مندرج در مجله اکونومیست، مدیران شرکت های مهم ترانزیت دریایی اعلام کرده اند که کشتیهای آن ها از کانال سوئز عبور نخواهند کرد تا این که گذرگاه دریای سرخ امن شود. شایان ذکر است که شرکت های یاد شده در بالا در سطح بین المللی در شرایط فعلی ظرفیت 53 درصدی ترانزیت کالا در سطح بین المللی از طریق دریا را به خود اختصاص داده اند. در کنار این شرکت های عملیاتی کانتینرهای کوچک تر و همچنین شرکت های حمل و نقل فله خشک، مواد غذایی و شرکت های نفت کش نیز از آنها پیروی می کنند. این یعنی آغاز بحران غذایی و اقتصادی جدید در آستانه سال نوی میلادی که می تواند مثل دوره آغاز جنگ اوکراین با روسیه سبب بالا رفتن یک باره قیمت کالاها در سطح بین المللی شود.
اگر ایالات متحده به آتش بس دائمی میان حماس با اسرائیل تن در ندهد و بار دیگر از قدرت خود در شورای امنیت سازمان ملل دوباره استفاده کرده و وتو کند، یقین بدانیم که وارد بحران جدی جدیدی خواهیم شد. ولی اگر سخنان جان کربی را در هفته گذشته بیاد بیاوریم که گفته است، ایالات متحده برای پایان دادن جنگ میان حماس و اسرائیل تلاش می کند ولی سخن گفتن از آتش بس دائمی هنوز زود است، به این نتیجه می توانیم برسیم که انگار ایالات متحده امیدوار به شکست دادن فلسطینی ها است. اما باز یادآور بشوم که سایت خبری فارین افرز آمریکا نیز در روز جمعه اعلام کرده است که اسرائیل قادر به شکست حماس نیست و این در روزنامه حریت ترکیه هم منعکس شده است. لذا به نظر می رسد با ادامه تهدید امنیت دریایی، آن زمان آستین ها برای حل بحران فلسطین بالا زده خواهد شد. حوثی ها این را به خوبی می دانند و به همین جهت فشار بر ناامن کردن گذرگاه باب المندب و همچنین بر هم زدن امنیت دریای سرخ را افزایش می دهند.
اگر ایالات متحده اسرائیل را تحت فشار نگذارد و امنیت دریایی به هم خورده ادامه داشته باشد، دو پیامد بزرگ را باید به انتظار نشست. یکی اینکه به اقتصاد جهانی صدمه وارد خواهد شد و دیگری اینکه خطرات تشدید نظامی در خاورمیانه و حضور مجدد نیروهای بیگانه در منطقه افزایش خواهد یافت. هر چند اروپا و خود آمریکا سال هاست که تلاش می کنند نظم را دوباره برقرار کنند و همچنین کشورهای حوزه خلیج فارس هم هیچ تمایلی به بحرانی شدن وضعیت امنیتی در منطقه ندارند، ولی با این حال بعضی موارد خارج از تصور و تابع روند غیر قابل پیش بینی در سیاست بین الملل است.
گفتنی است که درآمد حاصل از کانال سوئز یک منبع درآمد عمده برای مصر است که در حال حاضر در بحبوحه بحران مالی قرار دارد. مسدود شدن مسیر تردد کشتی ها از کانال سوئز و دریای سرخ برای اقتصاد جهانی هزینه های زیاد تجاری دست کشورها خواهد گذاشت. کشتیرانی مسیرهای دیگری را جایگزین خواهند کرد و این به افزایش هزینه حمل و نقل و بیمه منجر خواهد شد. علاوه بر این تأمین نیازهای جهانی از نظر زنجیره غذایی نیز با تأخیر روبرو خواهد شد که زمینه بحران های سیاسی- اجتماعی در داخل کشورها را موجب خواهد شد. اگر تصور شود که بحران امنیتی دریای سرخ ادامه یابد، یک سوم عرضه نفت جهانی از طریق دریا نیز هزینه های مضاعفی را ایجاد خواهد کرد که در سطح بین المللی با افزایش قیمت نفت سایر اقلام نیز تحت تأثیر منفی این افزایش قیمت قرار خواهد گرفت.
به گزارش مؤسسه بین المللی مطالعات استراتژیک (IISS) که یک اندیشکده مستقل در لندن است در متن گزارش خود در سایت ژئوپلتیک اعلام می کند که حوثی ها زرادخانه موشکی غول پیکر ضد کشتی دارند!
بر همین اساس، امریکا با اعزام ناو هواپیمابر خود به منطقه سعی دارد پاسخ نظامی بزرگ تر به تهدید حوثی ها بدهد. به همین خاطر یک گروه ضربت چندملیتی به رهبری نیروی دریایی آمریکا در حال حاضر در سواحل یمن فعالیت می‌کند تا تلاش کند حوثی‌ها نتوانند به کشتی ها مداخله کرده و ضبط نمایند. گرچه ناوگان دفاعی آمریکا تنها برای تحت کنترل نگه داشتن بحران تلاش کرده است ولی نتوانسته است کاملاً بر عملکرد حوثی ها کنترل داشته باشد. به طوری که تا به امروز چند پهپاد و موشک توانسته اند از رادار و تثبیت مسیر موشکهای دفاعی ناو هواپیمابر آمریکا بگریزند.
شاید آمریکا بسان سال 1980 که جنگ تحمیلی رخ داده و با هدف اسکورت کشتیهای تجاری، ناوگان دریایی خود را به خلیج فارس اعزام داشته بود عمل نماید؛ لیکن این بار شرایط فرق می کند. اولاً ایالات متحده نیازمند تعداد بسیار زیادی از کشتی های جنگی است. ثانیاً آمریکا تمایلی به گسترش دخالت خود در خاورمیانه ندارد. ثالثاً، امریکا و سایر کشورها تمایل به گسترش جنگ فعلی ندارند و می دانند که اگر به جنگ حماس و اسرائیل پایان ندهند، نه تنها پای نیروهای مختلف نظامی مانند حوثی ها، حزب الله لبنان و دیگر گروهها به ماجرا کشیده خواهد شد که شاید زمینه بروز جنگ میان دولت ها را هم به صورت دو جبهه متفق و متحد فراهم بیاورد.
نتیجه اینکه، به نظر می رسد که اتحادیه اروپا بیش از هر کشوری متضرر خواهد شد و شاید دلیل تمایل آمریکا و متحدانش به اقدام مؤثر در به پایان رساندن جنگ میان حماس و اسرائیل بوده باشد. البته این نکته را هم نباید از نظر دور داشت که حوثی ها بی ربط هم تهدید نکرده اند. زیرا شرط امن سازی منطقه را به اجازه رساندن غذا و دارو به غزه توسط اسرائیل منوط کرده اند. در این میان عدم انسجام آشکار اهداف اعلام شده حوثی ها را نباید با بی اثر بودن اشتباه گرفت. حوثی ها نیروهای آموزش دیده و مسلحی هستند که پیچیدگی برخی از تسلیحات آنها را هنوز خیلی از کشورها نمی دانند.
