قفقاز در انتظار شاهراه ارس

عصرآزادی آنلاین/ شهرام صادق زاده

منطقه آزاد ارس Aras Free Zone که اطراف رودخانه خاطره انگیز “آراز” Araz را در اذهان مردم آذربایجان متداعی می سازد از سالهای دور در محور کریدورهای تجاری و ترانزتی بین‌المللی قرار داشته و این ظرفیت بزرگ، ایجاد کننده فرصت‌ های بیشمار کسب و کار به نفع مردم منطقه بوده است، امروزه نیز با تکیه بر موقعیت و ظرفیت‌ های اقتصادی منحصر بفرد آذربایجان شرقی، جلفا در حال تبدیل شدن به نقطه ثقل توسعه همکاری‌های چند وجهی ایران با کشورهای منطقه قفقاز جنوبی به‌ خصوص در عرصه کریدور حمل‌ و نقل بین‌ المللی موسوم به “کریدور ارس” است که اخیراً بر روی میز روسای جمهور کشورهای منطقه قرار گرفته است.
در حقیقت، کریدور ترانزیتی شرق به غرب که باعث سهولت مسیر تجاری از چین و ایران تا اروپا می‌ شود منافع اقتصادی قابل توجهی برای استان های شمالغرب ایران و خصوصاً منطقه آزاد ارس خواهد داشت که علاوه بر ظرفیت‌ هایی که مناطق آزاد ایران جهت توسعه تولید و صادرات و تجارت دارند، منطقه آزاد ارس با موقعیت خاص جغرافیایی و ژئوپولوتیکی خود در مسیر این کریدور می‌ تواند نقش ممتازی در توسعه مراودات اقتصادی داشته باشد کمااینکه مناقشه قره باغ نیز خاتمه یافته و فصل جدیدی از تحولات منطقه قفقاز در حال وقوع می باشد و تمام معادلات جاری به نفع منطقه آزاد ارس رقم می خورد…

◾️تحول اول

ایران و آذربایجان در یک اقدام راهبردی به دنبال آغاز پروژه مشترک ایجاد کریدور ارس هستند که ظرفیت تغییر پویایی‌ های ژئوپلیتیکی را در قفقاز جنوبی دارد و نه‌ تنها موجب تقویت روابط اقتصادی می‌ شود بلکه تأثیر بالقوه‌ ای بر موازنه ژئوپلیتیکی منطقه قفقاز خواهد داشت.
کارشناسان می گویند توافق دوجانبه اخیر آذربایجان و ایران برای آغاز پروژه مشترک ریلی، حاکی از رویکرد توسعه‌ محوری در چشم‌انداز ژئوپلیتیکی قفقاز جنوبی است به طوری که این سرمایه گذاری راهبردی زیرساختی، ظرفیت ایجاد ثبات در منطقه داشته و در راستای منافع اقتصادی همه کشورهای منطقه عمل می‌ کند.
روز ۶ اکتبر ۲۰۲۳ بود که شاهین مصطفی‌ یئف معاون نخست وزیر کشور آذربایجان با مهرداد بذرپاش وزیر راه و شهرسازی ایران دیدار و گفتگو کرد و مذکرات دو طرف بر سر موضوعات دوجانبه به ویژه در زمینه حمل و نقل و ارتباطات، استفاده از انرژی و منابع آبی مشترک میان آذربایجان و ایران صورت گرفت.
برگزاری موفقیت آمیز این نشست باعث ایجاد کارگروه فنی – اجرایی مشترک برای احداث پل مرزی خودرو رو و پل راه‌ آهن در منطقه کلاله – آغبند بر روی رودخانه ارس بود که انتظار می‌ رود این پروژه‌ های زیربنایی بتواند حرکت فرامرزی منطقه آزاد ارس را تسهیل و ارتباط و همکاری میان دو کشور را تقویت نماید.
بر این اساس، ایران و آذربایجان برای ساخت پل‌ هایی برای عبور خط آهن از طریق رود ارس میان دو کشور نیز توافق کرده و عملیات اجرایی پل‌ های جاده‌ ای و ریلی معبر ارس برای اتصال خاک کشور آذربایجان به جمهوری خودمختار نخجوان از مسیر ایران نیز کلید خورده است که کریدور ارس از آغبند تا جلفا به عنوان مسیر شرق به غرب در ایران عملیاتی و اجرایی می‌ شود.

◾️تحول دوم

کریدور ارس به عنوان مسیر ترانزیتی حیاتی به کریدور آذربایجان – ایران – نخجوان تبدیل شده و ارتباط منطقه زنگزور شرقی در کشور آذربایجان و نخجوان را از خاک ایران تسهیل می‌ کند و امتداد آن از آغبند به جلفا می‌رسد و پلی به طول ۲۲۰ متر و عرض تقریبی ۲۵ متر را در بر می‌ گیرد.
از قرار معلوم و طبق فرمان اخیر الهام علی یئف – پرزیدنت کشور آذربایجان – ۱۴ میلیون مانات معادل حدود ۸ میلیون و ۲۰۰ هزار دلار برای تکمیل جاده هورادیز – آغبند و ساخت یک دهنه پل بر روی رودخانه ارس برای اتصال به ایران اختصاص یافته و وزارت دارایی این کشور نیز موظف شده است به میزان تعیین‌ شده در بخش یک این فرمان اجرایی، منابع لازم را تأمین کند که در هر صورت تمام معادلات به نفع منطقه آزاد ارس رقم می خورد.
به گفته کارشناسان، این پروژه در یک سال آینده تکمیل و آماده بهره برداری می‌ شود و پس از تکمیل پل انتظار می‌ رود پاسگاه مرزی با ورود روزانه حدود یکهزار و ۱۰۰ خودرو مواجه شود که نشان دهنده پیشرفت قابل توجه در اتصال منطقه‌ ای و یکپارچگی اقتصادی قفقاز جنوبی است.
مدیرعامل سازمان منطقه آزاد ارس با بیان اینکه در طرح‌ های اولیه، جلفا در کریدور جدید بین ایران و آذربایجان قرار نداشت گفت: بازگشایی راه آهن نخجوان – ارمنستان – روسیه مهم‌ ترین موضوعی است که سازمان به‌ جد پیگیر آن است و در صورت بازگشایی کریدور‌ها شاهد تحول در عرصه صادرات خواهیم بود.
مجید کیانی با اشاره به اینکه موانع مسیر افزایش تولید و صادرات در ارس شناسایی شده است افزود: ارس به واسطه موقعیت و اهالی پرتلاش آن، دارای ظرفیت‌ های ویژه و جذابی است و به همین سبب از لحاظ تولید در بین مناطق آزاد پیشتاز و در صنعت و کشاورزی نیز پیشگام است.

◾️تحول آخر

مزایای اقتصادی این کریدور ترانزیتی بسیار زیاد است که همانا فرصتی برای تنوع بخشیدن به مسیرهای حمل و نقل و کاهش وابستگی به زیرساخت‌ های موجود است زیرا پتانسیل افزایش تجارت و بازرگانی بین دو منطقه می‌ تواند توسعه اقتصادی را تحریک کند و در دوره‌ ای که عدم قطعیت‌ های اقتصادی مشهود است، رونق اقتصادی را در پی داشته باشد.
ناظر گمرکات آذربایجان شرقی با اشاره به اینکه گمرک آغبند در ۴۶ کیلومتری گمرک نوردوز به عنوان گذرگاه مرزی بین ایران و آذربایجان توافق شده و قرار است تا یک سال آینده پلی در این محل ایجاد شود گفت: خوشبختانه ۹۰ درصد کالاهای ضروری مردم، مواد اولیه و کالاهای تولیدی قابل ترخیص هستند و ۱۰ درصد‌ مابقی نیاز به مجوز دارند.
صادق نامدار در خصوص تاثیر تحولات بین المللی منطقه قفقاز بر فعالیت گمرکات استان افزود: اکنون زیرساخت هایی از طرف کشور آذربایجان مهیا شده و اولین شهر آذربایجان بعد از گذرگاه آغبند، زنگیلان است که دارای فرودگاه بین المللی می باشد.
وی با اشاره به اینکه ایجاد گذرگاه جدید ارس که دارای پتانسیل بالای اقتصادی است به رونق واحد های تولیدی آذربایجان شرقی منجر خواهد شد اضافه کرد: فاصله شهر زنگیلان تا باکو ۴۵۰ کیلومتر است و فاصله آغبند تا بندر سامور که با روسیه ارتباط دارد حدود ۵۰۰ کیلومتر بوده و دارای ظرفیت های خاص است.
مدیرکل گمرک تبریز تاکید کرد: ایجاد این ظرفیت ها به رونق تجارت منطقه ای و رونق ترانزیت بین المللی تاثبر بسزایی خواهد گذاشت و همچنین کشور مقابل هم از این موضوع استقبال می کند و موجب تسهیل مبادلات تجاری استان خواهد شد.
بدین ترتیب و در مجموع می توان نتیجه گیری کرد که احداث این کریدور ترانزیتی می‌ تواند چشم انداز ژئوپولوتیکی منطقه قفقاز را تغییر دهد و با پیشرفت پروژه علاوه بر اینکه احتمالاً بر مذاکرات صلح پایدار منجر گردد به طور حتم ارس را به شاهراه اصلی اقتصاد منطقه قفقاز جنوبی تبدیل نماید.