■ روزگاری که ۱۱ کنسولگری در تبریز و ۷ سفارتخانه در تهران نبض سیاست خارجی ایران بودند.
■ در اواخر قاجار و اوایل پهلوی تعداد دیپلمات‌های خارجی در تبریز دو برابر تهران بود.
■ تمایل اخیر آلمان و روسیه برای فعال کردن کنسولگریهای خود در تبریز و بی میلی وزارت خارجه
■ اداره کل رسانه های خارجی وزارت خارجه: گشایش عنقریب سفارتخانه ارمنستان در تبریز
عصرآزادی آنلاین/ محمد فرج پور باسمنجی – عضو خانه توسعه آذربایجان
۱۳۰ سال در دارالسلطنه تبریز نبض سیاست خارجی ایران می تپید. سفرا و کنسولان و نمایندگان سیاسی و دیپلمات های روسیه، عثمانی، بریتانیا، فرانسه، آلمان، اتریش، جنوا، ونیز، عراق، آمریکا، در دارالسلطنه تبریز، برای مشاوره و مذاکره و بسط و گسترش روابط سیاسی و تسهیل امور اتباع و دادو ستد رفت و آمد داشتند. هر هییت سیاسی و اقتصادی و نظامی که به ایران می آمد مقصد اصلی دارالسلطنه تبریز و مذاکره با مباشران و فکوران سیاسی در آن بود. گفتگوی مفصل زنده یاد عباس میرزا با سفیر فرانسه در باره علل پیشرفت اروپا و عقب ماندگی ما حکایت طولانی دارد.
اولین کنسولگری خارجی فعال در ایران مربوط به افتتاح نمایندگی بریتانیا در تبریز در سال ۱۸۳۷ میلادی در پستخانه کوچه سی است در این کنسولگری بخشی از سیاست بریتانیا در حاورمیانه و فعل و انفعالات سیاسی دوره قاجار و اتخاذ تدابیر لازم در مواجهه با دو امپراطوری روس و عثمانی صورت می گرفت.
بعد از آن کنسولگری فرانسه، روسیه، آلمان، عثمانی، عراق، اتریش، ونیز، جنوا یکی پس از دیگری افتتاح شده بودند و تبریز بدلیل موقعیت خاص سیاسی و اقتصادی مرکز دیپلمات‌های خارجی ایران بود. در این کنسولگریها علاوه بر استقرار خدمات کنسولی، تسهیل رفت و آمد اتباع و وابسته های بازرگانی نیز برای رونق واردات و صادرات فیمابین صورت می گرفت و علاوه بر ارایه خدمات بهداشتی و پزشکی در مواقع لازم، از شکل گیری مدارس به زبانهای انگلیسی، فرانسوی، روسی نیز حمایت می شد.
حتی کنسولگری آمریکا که در سال ۱۹۰۶ م در باغ ارمنی در آخر لیلاوا تاسیس شد بعدها کتابخانه جان اف کندی را در تبریز افتتاح کردند سپس مرکز فرهنگی ایران و آمریکا در تبریز شکل گرفت و بعدها در اصلاحات ارضی اداره اصل ۴ ترومن در تبریز بوجود آمد.
بیمارستان آمریکایی ها نیز حاصل تلاش کنسولگری آمریکا در تبریز بود و بخشی از خدمات کنسولی اعزام دانشجویان به دانشگاه‌های آمریکا نیز در این کنسولگری انجام می شد. متاسفانه در دولت مصدق بدلیل تحریم های خارجی و اختلافات نفتی و توهم توطئه خارجی اکثر این کنسولگری ها تعطیل شدند و هم اکنون در کل کشور ۳۴ کنسولگری خارجی در شهرهای بزرگ و مرزی و ۸۹ سفارت خانه در تهران فعالند که ۳ کنسولگری ترکیه، جمهوری آذربایجان در تبریز فعال و کنسولگری روسیه نیز در مارالان نیمه فعال است.
اخیرا سفیر آلمان در تهران و سرکنسول روسیه در رشت از ابراز تمایل دولت های خود برای فعال کردن کنسولگریهای سابق خود در تبریز، سخن گفتند و دفتر نمایندگی وزارت خارجه در تبریز نیز این پیشنهادات را تایید و از آن استقبال کرد ولی واقعیت این است، که وزارت خارجه به دلایلی آدرس سایر شهرها را برای استقرار این کنسولگریها می دهد که بررسی موشکافانه آن مجالی گسترده می طلبد. البته کنسولگری جمهوری آذربایجان در دوره اصلاحات با پیگیری و طرح آن در هیات دولت از سوی دکتر محمدعلی سبحان اللهی پیگیری و افتتاح شد و اخیرا نیز در جلسه ای دکتر سبحان اللهی ایجاد کنسولگری آلمان و عراق را در تبریز مطرح کردند و گفتند که همسایگی آذربایجان ایران با عراق و حضور جمعی از دانشجویان عراقی در تبریز و مقصد بخش مهم صادرات استانهای شمالغرب به عراق از دلایل منطقی ایجاد کنسولگری بغداد در تبریز می تواند باشد. اما عنقریب هم اداره کل رسانه های خارجی وزارت امور خارجه کشورمان از افتتاح کنسولگری ارمنستان در تبریز خبر می دهد.
واقعیت این است که ارمنستان همسایه بی آزار ما در شمالغرب کشور، تنها ۳۸ کیلومتر فقط با آذربایجان شرقی همسایه است و از قدیم الایام رابطه‌ای برادرانه و همسایگی داشته و تجار و بازرگانان تبریز بیشترین مراودات تجاری، سیاسی و رفت و آمد بین ایروان، باکو و تفلیس را در گذشته و حال داشته اند و رفت و آمد دوستانه اتباع آذربایجان ایران با برادران گرجی، آذری و ارمنی ورد زبان هاست و زمانی نه چندان دور این شهرها که امروزه پایتخت ارمنستان، آذربابجان و گرجستان اند در محدوده جغرافیای فرهنگی وسیاسی ایران قاجار بودند و با تحمیل ناجوانمردانه روس های متجاوز طبق عهدنامه های شوم گلستان و ترکمن چای از مام میهن واقعی خود ایران جدا شده اند.
با این حال هم اکنون در مبادلات بین‌المللی و سیاسی توجه به منافع ملی و محلی در اولویت همه امور بوده و خوشبختانه با آزادسازی بخش های اشغالی خاک جمهوری آذربایجان صلح و امنیت در منطقه جنوبی قفقاز و سواحل ارس حکم فرما شده و تنها مرز گمرکی ارمنستان با ایران در منطقه موسوم به 《نوردوز》قرار گرفته و روزانه شاهد تبادل کالا و مسافر ایرانی و ارمنی در این منطقه مرزی در محدوده آذربایجان شرقی هستنم علاوه بر آن ارمنی های سخت کوش در طول تاریخ در توسعه و عمران و آبادانی شمالغرب و مرکز آن تبریز، نقش پیشروی داشتند و اقامت اولیه جمعی از ارامنه در منطقه ارمنستان تبریز و بارون آواک نیز نشانه پیوند مسالمت آمیز بوده است.
با این حال هیأت دولت وقت در سال ۸۶ با ایجاد کنسولگری ارمنستان در تبریز موافقت کرده است. در سال ۱۴۰۰ نیز، هیأت دولت رئیسی با ایجاد کنسول ایران در شهر《قاپان》در استان سیونیک هم مرز آذربایجان شرقی موافقت و خوشبختانه این کنسول گری نیز افتتاح شده است.
در سفر اخیر وزرای خارجه ۲ کشور به تهران و ایروان رسما اعلام شد که مقدمات ایجاد کنسول گری ارمنستان نیز در تبریز فراهم شده و بر اساس اسناد اخیر منتشره در اداره کل رسانه های خارجی وزارت خارجه ایران عنقریبا این کنسول گری در تبریز افتتاح می‌شود و فعالیت ۳ کنسول گری فعلی در تبریز به ۴ کنسول گری ارتقا می یابد و طبق اخبار منتشره در اداره کل رسانه‌های خارجی، تبریز از این پس مثل گذشته به کانون استقرار کنسول گری های کشورهای همسایه تبدیل می‌شود و دفتر نمایندگی وزارت خارجه در شمالغرب کشور در تبریز نیز بیش از گذشته فعال خواهد شد.
جهت مزید اطلاع خوانندگان ارجمند باید گفت: صدور و تجدید گذرنامه، تأیید اسناد کشور متبوع در کشور میزبان و صدور شناسنامه، برپایی انتخابات، خدمات حقوقی، خدمات بازرگانی و رسیدگی به امور دانشجویان و صدور مجوزهای تجاری و قانونی مورد نیاز بازرگانان از جمله وظایف کنسول گری هاست و طبق کنوانسیون‌های بین‌المللی، ملل متحد و وین، توسعه کنسول گری ها در واقع توسعه روابط کشوها و کمک به ایجاد و صلح و امنیت بین الملل است علاوه بر آن کنسول گری ها می‌توانند با برپایی هفته های فرهنگی و هنری، جشنواره های صنایع دستی و غذا، تسهیل برپایی نمایشگاه های مختلف به گرمی روابط کشور ها کمک کنند. تبریز با ارمنستان ۵۲۰ کیلومتر فاصله دارد و با تکمیل اتوبان تبریز_نوردوز که نیمه تمام به حال خود رها شده، این فاصله به ۴۵۰ کیلومتر از مرز نوردوز تقلیل می‌یابد.
ارمنستان حدود ۳۰ هزار کیلومتر وسعت و ۴ میلیون نفر جمعیت به اندازه استان مرکزی کشور ماست ولی به دلیل پیوست به اتحادیه اوراسیا و داشتن منابع غنی آبی، معدنی و جنگلی، مورد توجه مراکز سرمایه گذاری و اقتصادی بوده و از طریق گرجستان به دریای سیاه راه دارد. ایجاد کنسول گری این کشور در تبریز می‌تواند در توسعه و گسترش روابط ۲ جانبه و همچنین تسهیل عبور و مرور و صادرات کالا و خدمات به ویژه از ایران به ارمنستان، کمک شایانی بنماید، بخش قابل توجهی از میزان صادرات کالا و خدمات ایران به این کشور از طریق تجار و بازرگانان تبریز صورت می‌گیرد و علاوه بر آن، عبور و مرور صدها کامیون از مرز نوردوز به پویایی اقتصاد منطقه نفع می‌رساند.
از سوی دیگر از وزارت خارجه ایران خبر می‌رسد که روسیه در صدد فعال کردن کنسول گری قدیمی خود در تبریز بوده و هم اکنون، کنسول گری های روسیه در رشت و اصفهان نیز فعال شده اند. از سوی دیگر خبر می‌رسد که در مواقعی گرجستان نیز به دنبال ایجاد کنسول گری در شهر تبریز بوده و شایسته است که استانداری آذربایجان شرقی در تحولات سیاسی و استقرار دفاتر سیاسی و کنسول دیگر کشور ها همچون گذشته در شهر تبریز تحرکات و اقدامات خود را افزایش دهد و این موضوع در دیدار اخیر استاندار با سر کنسول ایران در نخجوان و اشاره دکتر مالکی به تبدیل مرزهای آذربایجان شرقی به مرزهای اقتصاد، توسعه و صلح و دوستی حائز اهمیت و تاکید بوده است.
