عصرآزادی آنلاین/ دکتر قدیر گلکاریان، مدرس روابط بین الملل Near East University
با اینکه بیش از یک هفته است از انتخابات محلی و تعیین شهرداری ها در ترکیه می گذرد، اما نکات بسیار بارزی وجود دارد که نمی توان از کنار آن گذشت. هر چند در هفته پیش تصمیم داشتم در این رابطه با خوانندگان به بحث بنشینم ولی وقوع رخداد تلخ حمله رژیم صهیونیستی به ساختمان کنسولگری ایران در دمشق موجب شد که به آن مسأله بپردازم. ولی قابل ذکر است که انتخابات در ترکیه علاوه از نکات مهمی که برای مردم ترکیه داشت، درس های لازمه ای از دموکراسی را نیز پیش روی نهاد که نیاز است آحاد مردم اعم از مسئولان و شهروندان به آن توجه داشته باشند. شاید این مسایل بتواند افق دید ما را روشن تر سازند.
همان طور که در مقدمه توضیح دادم، انتخابات ترکیه چندین موضوع مهم را علنی ساخت. اینکه، مردم خاستگاه فکری خودشان را به درستی در پای صندوق های رأی ابراز داشته و پیام واضح را به سیاسیون کشور می دهند. از سوی دیگر، نتایج به دست آمده از صندوق ها نشان داد که نظرسنجی های به عمل آمده در ایام پیش از انتخابات که نشان از موفقیت بی چون و چرای حزب عدالت و توسعه در کلان شهرها می داد، کاملاً برعکس از آب در آمد. لذا القائات و تأثیرات روانی رسانه ای نتوانست مردم را از تصمیم و انتخاب خودشان منحرف سازد. سوم اینکه، با وجود اینکه رقابت بسیار مهمی به وقوع پیوست و انتخابات محلی نقطه عطف تاریخی در انتخاب احزاب غالب و ریاست آن به عنوان ریاست جمهور (البته بعد از تغییر نظام سیاسی ترکیه که از پارلمانی به ریاستی تبدیل شده است.) برشمرده می شوند، نشان داد که فرسایش شخصیتی، ترور موقعیت سیاسی و اجتماعی رقبا، فحاشی، افشاگری های هدف دار و … هیچ سکدام نتوانست اهداف و خواسته های ملت را تغییر و دگرگون سازد. مردم مسیری را که معقول دانسته و تصمیم به آن گرفته بودند، انتخاب کرده و ترجیح دادند.
این نکته را نباید از نظر دور داشت که، صندوق آراء و مرحله انتخابات در دست مردم ترکیه بسان محل ارسال پیام نارضایتی خود از مسئولان نیز بر شمرده می شود. این بار مردم ترکیه به خوبی پیام نارضایی خودشان را از دولت حاکم به صراحت بیان داشتند. مهمترین مسأله این است که در ترکیه گزینش ها و یا تأییدیه های غیر اصولی وجود ندارد و همه افراد می توانند به عنوان نامزد (اعم از سوی معرف شدگان احزاب و یا نامزد مستقل) در انتخابات شرکت نمایند که این خود یکی از راه های حاکمیت مرحله اصلی دموکراسی است. نکته آخر اینکه، مردم علی رغم نارضایتی ها از حزب آک پارتی و یا مدیریت کشور به هیچ وجه از صندوق های انتخابات قهر نکرده و سرنوشت خود را در آنجا مشخص نمودند. این هم نوعی از رشد سیاسی مردم ترکیه محسوب می شود.
نظرسنجی های محلی و سراسری روز 31 مارس (13 فروردین) در سراسر ترکیه از چند جهت تاریخی بود. حزب عدالت و توسعه به رهبری رجب طیب اردوغان برای اولین بار از زمان تأسیس که در سال 2001 محقق شده بود، موقعیت خود را به عنوان حزبی که بیشترین سهم آراء را تا به امروز در دست داشت، این بار سهم برتری و ردیف اولی خود را در اختیار مخالفان اصلی خود قرار داد و جالب اینکه حزب جدید التأسیس “رفاه نو” که از سوی فاتح اربکان فرزند مرحوم نجم الدین اربکان، موجد و مشوق طرف مهم “دی 8” برای کشورهای مسلمان محسوب می شد، در ردیف سوم از رده بندی احزاب قرار گرفت. پیش از انتخابات، تمامی شرکت ها و مؤسسات نظرسنجی مدعی بودند که شهرهای کلیدی و بزرگ به دست نامزدهای معرفی شده از سوی آک پارتی خواهد افتاد. نه تنها این اتفاق میسر نشد، بلکه برخی از پایگاه های مهم آک پارتی نیز تغییر رنگ داده و نامزدهای حزب جمهوری خلق پیروز رقابت ها شدند. به همین علت باید گفت که نتایج به دست آمده از انتحابات شهرداری ها یک موفقیت تاریخی برای حزب جمهوری خواه خلق (CHP) که یک حزب سکولار با گرایش چپ محسوب می شود، برای اولین بار از سال 1977 به عنوان حزب پیشرو در انتخابات ظاهر شد. اما دلایل این رخداد را نباید سطحی گرفت و می تواند درسی برای جناح های کشور ما هم باشد. هر چند در کشور ما شرایط به گونه ای دیگر و متفاوت از رقابت حزبی است. ولی باز برای جناح ها هم می توانند درس لازم را بگیرند.
عامل اصلی در این پویایی غافلگیرکننده، تورم سرسام آور ترکیه بود که در ماه مارس به 70 درصد سالانه رسیده است. دومین قضیه، گزش ها و فشارهای حاصل از تورم نگاه مردم را نسبت به آک پارتی دگرگون ساخت. یادمان هست که پس از انتخابات پارلمانی و ریاست جمهوری در ماه مه سال گذشته، زمانی که اردوغان 52 درصد از آرای ملی را به دست آورد، دولت ترکیه سیاست های اقتصادی پوپولیستی را کنار گذاشت و یک طرح تهاجمی انقباض پولی را به اجرا گذاشت. بانک مرکزی از طریق افزایش های متوالی از ژوئن 2023 تا فوریه 2024، نرخ بهره کشور را از 8.5 درصد به 50 درصد افزایش داد. وام گرفتن و دسترسی به سرمایه با نرخ های بالای کارمزد برای مردم وحشت آفرین شد و این نیز خود بر تورم اثر گذاشت. در کنار این کاهش قدرت خرید مردم و پایین آمدن سطح رفاه و محدود شدن سبد غذایی در کنار افزایش قیمت ارزهای خارجی که بر بازار اثر داشت، از دیگر عواملی بود که ملت را در دادن درس لازم به دولت حاکم تحریک کند. به طوری که اکنون افزایش قیمت مواد غذایی در ترکیه به 78 درصد رسیده است.
هر چند در این میان برخی هم از آینده امیدوار نبوده و از صندوق ها دوری کردند ولی میزان مشارکت به 78.6 درصد رسید که تقریباً 7 درصد کمتر از انتخابات عمومی ماه مه سال گذشته و 6 درصد کمتر از نظرسنجی های محلی 2019 بود. این کاهش موجب شد که شهرستان های کئچی اورن در آنکارا و اسکودار در استانبول که به عنوان مناطق مهم و قلعه های دائمی حزب عدالت و توسعه محسوب می شدند، این بار به دست حزب مخالف بیافتد.
در این انتخابات نکته مهم دیگری نیز برای جناح اردوغان و حزب عدالت و توسعه روشن شد. حزب اردوغان اکنون انگار جایگاه حزب محافظه کار و اسلامگرایی خودش را هم از دست داده است. چرا که در کمال شگفتی ظهور حزب رفاه نو (YRP) که یک حزب کوچک اسلام گرا است، توانست بیرق خود را به اهتزاز در آورد و به عنوان سومین حزب مهم عرض اندام نشان دهد و حتی در اعتراضاتی که در استانبول به خاطر عملکرد دولت اردوغان در حمایت از مردم غزه در جمعه این هفته برگزار شد و تعدادی از جوانان خودجوش به دلیل اعتراض به سیاست های پشت پرده ای اردوغان در تداوم تجارت با اسرائیل دستگیر شدند، بهانه ای بسیار خوب به دست این حزب نو پا داد که چند روزی است شبکه های تلویزیونی موضوع را با آب و تاب انعکاس داده و ادعاهای آک پارتی را در حمایت از مردم فلسطین به چالش می کشند.
این حزب در انتخابات پارلمانی با حزب عدالت و توسعه ائتلاف کرده بود و توانست چهار کرسی از مجلس را به دست بیاورد. این بار شهرهای مهمی را نیز به چنگ خود در آورده است. مسلم است که انتخابات شهرداری ها در ترکیه اهمیت بالایی دارد. زیرا شهرداری ها در واقع نقش مهره فیل و اسب را در صفحه شطرنج سیاسی برای اقتدار بازی می کنند. زیرا قادر هستند با امکاناتی که در دست دارند و توسعه و پیشرفت هایی که می توانند در دوره حاکمیت شهردار به ثبوت برسانند، نظر آرای جمعی را به سهولت به نفع حزبی که متصل به آن هستند جمع کنند. این حزب توانست دو استان را از دست آک پارتی بگیرد – استان شانلی اورفا در جنوب شرقی و استان یوزگات در مرکز آناتولی – فاتح اربکان، رهبر حزب رفاه نو، در طول مبارزات انتخاباتی از حمله به دولت خودداری نکرد و از قطع نکردن روابط تجاری با اسرائیل انتقاد کرد.
به نظر می رسد، حامیان اسلام گرای حزب عدالت و توسعه، که هنوز برای آنها رأی دادن به حزب سکولار جمهوری خلق دشوار است، به صورت خودجوش و برخلاف خواسته حزبشان به حزب رفاه نو رأی داده و مخفیانه به این حزب پیوستند. در عین حال یک اتفاق مهم دیگری نیز در این انتخابات رخ داد. حزب افراطی اسلام گرا و طرفدار کردها که به نام حزب آرمان آزاد (هدا پار) معروف است، سقوط کرد و از رقابت باز ماند و شکستی سخت را متحمل شد. این حزب که تا انتخابات پارلمانی سال گذشته تقریباً در صحنه سیاسی وجود نداشت، چهار کرسی پارلمان را نیز به دست آورده بود. زیرا پس از ورود به ائتلاف تحت رهبری آک پارتی، نیازی به عبور از آستانه 7 درصدی انتخابات نداشت. گفته می شود گنجاندن نام حزب (هدا پار) در ائتلاف انتخاباتی تحت رهبری حزب عدالت و توسعه، ترفندی بود که وجهه حزب اسلام گرا علیه حزب دموکرات (دم پارتی) که مهمترین جنبش سیاسی کرد در کشور محسوب می شود و سومین حزب بزرگ پارلمان است، را بالا ببرد.
اما نتیجه این مبحث را می توان بدین شکل در نظر گرفت که اردوغان بر خلاف همیشه این بار جمله حساسی را بیان داشت، اینکه “ما پیام ملت را دریافت کردیم! این بار دموکراسی موفق شد.” نشان می دهد که اردوغان هنوز 4 سال از عمر سیاسی خود را در پیش روی دارد و می تواند در این فرصت محدود با بازنگری به سیاست های خود و تغییر یک سری مشاوران و مدیران که با سیاست ها و عملکردشان موجب رنجیده خاطر شدن ملت شده اند، باز هم توان رقابت را باز یافته و بتواند در سپهر سیاسی ترکیه حضور یابد. در این خصوص لازم می دانم به سخن سینان اولگن، دیپلمات سابق ترکیه و از اعضای ارشد اندیشکده کارنگی برای صلح بین‌المللی اشاره کنم که معتقد است نتیجه انتخابات اخیر ترکیه نشان دهنده تعهد جامعه ترکیه به دموکراسی است.
آنچه از این نتیجه می توان اخذ کرد اینکه ایکاش همه مسئولان در کشورهای دیگر هم بتوانند به خوبی پیام ملت را دریافت کرده و مسیر دموکراسی و حاکمیت معقول و مشروع را فراهم بیاورند.
