عصرآزادی آنلاین/ دکتر قدیر گلکاریان، مدرس روابط بین الملل Near East University
با توجه به رخدادهای متعددی که در طول یک هفته گذشته رخ داده است و غالب تحلیل ها و رویکردهای بینشی در سیاست و روابط بین‌الملل پیرامون اقدام تنبیهی و هشداری ایران به رژیم غاصب صهیونیستی بوده است، اما در کنار این موضع گیری ترکیه در برابر ایران و اسرائیل غاصب متفاوت‌تر از سایر کشورهای مسلمان عرب و غیر عرب بوده است. باید گفت که به دور از مسایل داخلی ترکیه که پردازش و یا دخالت در آن منطقی، عقلایی و عرفی در رعایت اصول حسن همجواری نیست، لیکن باید گفت که افقی روشن را می توان در موضع گیری های ترکیه در سیاست منطقه‌ای و بین‌المللی به وضوح درک کرد.
رجب طیب اردوغان، در ارزیابی شرایط منطقه به نکات بسیار مهمی اشاره کرد که موجب نگارش و بیان تحلیل های متفاوتی در سطح جهانی شد و بسیاری از نشریات و سایت های خبری در رابطه با رویکرد صریح اردوغان به اظهار نظر پرداختند. به طور مثال می توان به نوشتار مندرج در روزنامه‌های تایمز آو اسرائیل و جروزالم پست اشاره کرد که نوشته اند: “رهبر ترکیه که مدام از اسرائیل و رهبری آن انتقاد می کند، در اظهارات خود در تلویزیون نتانیاهو و دولتش را جلاد دست خون معرفی کرده و اسرائیل را مسئول تنشی دانست که در شامگاه 13 آوریل رخ داد… نتانیاهو و دولت اسرائیل تنها مسئول تنش های اخیر در خاورمیانه است.”
جالب است بدانید که روزنامه‌های یونانی و جمهوری قبرس نیز که دیدگاهی نزدیک به اسرائیل دارند، نتوانستند در برابر اظهارات اردوغان سکوت کنند. روزنامه اتنوس یونان با تیتر بزرگی نوشت که “اردوغان نقش متعادل کننده بین ایران و اسرائیل” را بر عهده گرفته است ولی نوک تیغ اش به سمت اسرائیل است. در شرح این خبر آمده است: “رئیس جمهور ترکیه که در اولین بیانیه خود پس از حمله ایران به اسرائیل طی سخنرانی در تلویزیون معلوم ساخت، هر چند از جانبداری پرهیز کرد، ولی به صراحت نوک تیغ انتقادات خود را به سمت اسرائیل نشانه رفت و از عملکرد و اقدامات اسرائیل تنقید کرد و دولت نتانیاهو را به واکنش‌های نامتناسب متهم کرد.”
در همین حال روزنامه هاراوگی جمهوری قبرس نیز چنین تحلیلی را به صفحه اول خود کشاند که: “تنشی که پس از هدف قرار دادن کنسول گری ایران در دمشق توسط اسرائیل بالا گرفت با حمله انتقام جویانه ایران به اوج خود رسید. اردوغان به تندی از نتانیاهو انتقاد کرده و او را مسئول حمله ایران به اسرائیل دانست…رئیس جمهور ترکیه روز سه شنبه گفت که مسئول اصلی اولین حمله مستقیم ایران به اسرائیل، بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل است و تنها رژیم اسرائیل مسئول افزایش تنش در خاورمیانه می باشد.”
اما به نظر بنده، نباید اظهارات اردوغان را تا بدین حد به صورت تیتروار و روزنامه‌ای ارزیابی کرد. رئیس جمهوری ترکیه در اصل کدهای لازمه‌ای را داده است که باید از سوی برخی از افرادی که هنوز تحلیل درستی از شرایط بروز یافته ندارند و یا جانبدارانه و قاصدانه مسأله را مورد تفسیر قرار می‌دهند، مورد توجه قرار گیرد. به طوری که رئیس جمهور در این بیانیه موضعی مشابه با کسانی که ادعا می‌کنند واکنش ایران تئاتری بیش نبود، اتخاذ نکرد و در مورد این حمله با ذکر این جمله که “بیم و ترس را بر دل ما حاکم کرد و احتمال دامنه‌دار شدن جنگ دور نیست”، در واقع به صراحت بیان داشت که دولت ترکیه نگرشی به دور از بحث و جدل اتخاذ می‌کند و عمق رخ داد را نباید سطحی دید و این واکنش را باید با مسایل گذشته به مورد ارزیابی گذاشت. او از لزوم جدی گرفتن این حادثه و موضع مغرضانه غرب در قبال ایران انتقاد کرد. اردوغان با بیان اینکه: “دولت اسرائیل اقدامات تحریک آمیزی برای گسترش آتش در منطقه انجام می‌دهد.” اقدامات اسرائیل علیه ایران را در سطحی واقع‌بینانه ارزیابی می کند. همچنین با استفاده از عبارت ” نتانیاهو و دولت خونخوارش” موضع صریح و دیگری را به نمایش گذاشت.
جالب ترین نکته در اظهارات وی در خصوص حمایت های بی چون و چرای غرب از اسرائیل است که به مورد انتقاد شدید گذاشت و با ذکر اینکه بعد از حمله اسرائیل به کنسول گری ایران در دمشق، کشورهای غربی اقدام مناسب انجام نداده ولی بعد از اقدام ایران بلافاصله مسابقه‌ای در محکومیت ایران آغاز کردند. در خلاصه کلام می توان این را گفت که کدهای بر آمده از اظهارات رئیس جمهور ترکیه این را نشان می دهد که درک دولت ترکیه در مورد رخ داد اخیر خیلی متفاوت از برخی ارزیابی دانشگاهیان، روزنامه نگاران، سیاست مداران، کارشناسان نظامی و پوپولیست ترکیه است و موضع و همچنین موضوع بطنی حادثه را به خوبی شناسایی و نام گذاری های لازم را در مورد اسرائیل به کار برد. می توان نتیجه گرفت که ترکیه از نزدیک نسبت به این تحولات در منطقه بی تفاوت نبوده و هر اتفاقی را بی پاسخ نخواهد گذاشت.
در تأیید این اظهار نظر باید به نکته نظر هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه در کنفرانس خبری در دوحه قطر نیز اشاره کنم که معتقد است بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر رژیم صهیونیستی برای اینکه در قدرت بماند سعی می‌کند تنش ها در منطقه را افزایش دهد.
اما در صحنه‌ای دیگر، باز روشن بینی ترکیه را در مسأله اروپا باید مد نظر قرار داد. سال ها است اتحادیه اروپا با سازوکارهای متعددی سعی کرده است که ترکیه را از مسیر سیاست خارجی تدوین و تبیین شده دولت اردوغان دور سازد. اما اصرار دولت ترکیه در پای بندی به اصولی که برایش مهم است، اتحادیه اروپا را به نرمش واداشته است. شارل میشل، رئیس شورای اتحادیه اروپا، در پایان نشست فوق‌العاده سران اتحادیه اروپا در بروکسل بیانیه مطبوعاتی خود را ارائه کرد که در این بیانیه معترف است که رهبران اتحادیه اروپا بر سر روابط با ترکیه توافق دارند و تمایل به داشتن رابطه مثبت با ترکیه هستند. وی با ذکر این موضوع که اتحادیه اروپا خواهان تداوم روابط پایدار با ترکیه است، از تصمیم جدی رهبران اتحادیه به توسعه روابط سخن گفت. وی همچنین خاطر نشان ساخت که بر اساس رویکردی تدریجی، متناسب و برگشت پذیر کار خواهیم کرد. شارل میشل تأکید کرد که وضعیت در قبرس به ویژه روند راه حل سازمان ملل را بحرانی دانست.
در همین حال، کیریاکوس میتسوتاکیس، نخست وزیر یونان با بیان اینکه از تصمیمات اتخاذ شده اتحادیه اروپا در رابطه با ترکیه اظهار رضایت دارند، افزود که تصمیمات اخیر نشان می دهد که می توان در روابط اتحادیه اروپا با ترکیه پیشرفت واقعی را درک کرد. میتسوتاکیس همچنین با استدلال به اینکه روابط اتحادیه اروپا و ترکیه بسته به تحولات موضوع قبرس دارد، می توان از روند کنونی گمان به پیشرفت داشت و امیدوارند که تلاش‌های نماینده جدید سازمان ملل متحد در امور قبرس برای حل مسأله قبرس به ثمر بنشیند.
گفتنی است که خاطر نشان کردن میستوتاکیس به تصمیماتی که در حال حاضر گرفته شده و دولت یونان نیز از آن راضی است، در نوع خود نشان از درک واقعی اتحادیه اروپا از سیاست خارجی جدید ترکیه است.
