یادداشت / باز خوانی متن یک شاهکار هنری قدیمی به زبان ترکی در وصف قربانگاه اسماعیل(ع)

●●●●●●●●●●●●●●

انتشار یک شاهکار هنری با حاشیه نویسی دور تصویر به زبان ترکی اصیل آذربایجانی در شبکه های اجتماعی با استقبال مخاطبان بی‌شماری مواجه شده است.

این اثر هنری نقاشی دوره قاجاریه بوده است. البته خالق این شاهکار، نویسنده یا نویسندگان متن ترکی و محل نگه داری آن مجهول بوده است و اصل اثر نیز در هیچ از یک از موزه ها و گنجینه ها پیدا نیست. در این اثر شاهکار هنری، قربانگاه حضرت اسماعیل علیه السلام  و آزمون ذبح او از سوی پیامبر بزرگ الهی حضرت ابراهیم علیه السلام به زیبایی به تصویر کشیده شده که نشان می دهد ابزار ذبح از کار افتاده و فرشته در حال اعلام امر الهی و ابلاغ قبولی این پیامبر اولوالعزم در این آزمون بزرگ است.

این اثر دارای یک متن زیبا با مفهوم عالی است که با کمک استادان فرهیخته مسلّط به باز خوانی متون قدیمی ترکی آقایان دکتر سلطان القرّائی استاد ممتاز پیشکسوت دانشگاه تبریز و استاد خالد اورجعلی پور مجری با سابقه تلویزیون تبریز این متن به فارسی ترجمه شد. متن ترکی این مینیاتور زیبا به شرح ذیل است:

 یراقسه‌لر تفاوت قیلمز و جگر‌گوشه سینین قتلینه حکم ائدَرلر. متزجّر اولماز. القصّه یئتمیش نوبت تیغ چالدی قطعا قطع ائتمدی و اوْل جسمِ لطیفه تیغ تَزه‌دن ضرر ائتمدی. حضرت خليل اللّه خشمناک اولوب تیغ داشه چالدوقده تیغ تئز زبان چکوب ائتدی ای رسول خدا «الخلیل یأمرنی بالقطع و الجلیل ینهانی» خليل منه امر ائدیر کی کس جلیل – منظور آللّه – نهی ائله‌ییر (صافّات آیه ۱۰۳) و من مترصّد حُکم.

یراقسه: یراق؛ ابزار و آلات؛ منظور تیغ و پیچاق.

متزجّر: زجر آپاران – ناراحت.

تیغ: پیچاق.

تَزه‌دَن: تازا دان.

 ترجمه

برای ابزار و آلات و کارد و چاقو تفاوت نمی  کند. خاصیت چاقو بریدن است. به قتل جگر گوشه اش حکم می‌کند. زجر نمی کشد و ناراحت نمی شود. باری هفتاد مرتبه تیغ برکشید. (اشاره به آیهٔ ۱۰۳ سورهٔ الصافات است: فلمّا أسلما و تلّه للجبین یعنی پس چون هر دو تسلیم گشتند و او “اسماعیل” را برای کشتن به روی در افکند مطلقاً چاقو کارگر نیافتاد و قطع نکرد و نبرید و به گلوی لطیف اسماعیل ضرری نرسانید. حضرت خليل الله خشمناک شد. تیغ برکشید و  چاقو به سنگ تیز کرد و آنگاه تیغ تیز به زبان درآمد که ای رسول خدا «الخلیل یأمرنی بالقطع و الجلیل ینهانی» یعنی خليل مرا امر می‌کند که ببُر و جلیل ـ منظور باری تعالی ـ نهی ام  می‌کند و مانعم می شود و من منتظر و مترصّد حکم باری تعالی هستم.》

اعیاد مذهبی و ملّی در حکومت های ترک زبان سنی و شیعه ایران از قداست و ارزش زیادی برخوردار بوده که شکل گیری هنر جهانی مکتب اوّل تبریز و مکتب دوم تبریز  و سبک های هنری در زمان ایلخانیان و قره قویونلو ها، آق قویونلو ها یا ترکمانان و صفویّه مؤیّد این ادّعاست که حدود  ۳۰۰ سال تبریز پایتخت کشور ایران و مرکز ثقل فرهنگ،هنر، ادبیات و اقتصاد ایران در آن دوره ها بوده است.