گزارش “عصرآزادی” از علل تکرار آتش سوزی در جنگلهای بِکر ارسباران؛ روزهای خاکستری در سبزترین نقطه آذربایجان!
?عصر آزادی آنلاین/ شهرام صادق زاده
آتش‌سوزی در جنگل های ارسباران یا همان قره داغ به عنوان بزرگ‌ترین پهنه جنگلی آذربایجان شرقی در سال‌های اخیر همه را به تنگ آورده است؛ چالشی که کارشناسان امر می‌گویند گذر از آن تنها با ایجاد پایگاه دائمی آتش‌نشانی در منطقه میسر است.
اخیراً با آتش سوزی مجدد اراضی منطقه حفاظت شده آینالو در جنگلهای ارسباران آن هم در فصل زمستان و خاکستر شدن ۱.۵ هکتار از اراضی جنگلی، همه نگاه ها به نحوه نگهداری و صیانت از آن معطوف گردید زیرا این پهنه جنگلی علاوه بر ویژگی های منحصربفرد زیستی، از نظر داشتن جاذبه های گردشگری طبیعی و تاریخی نیز اهمیت ویژه ای دارد، به گونه ای که نامزد ثبت در زمره میراث جهانی در فهرست یونسکو است.
▪️نبود یک پایگاه آتش نشانی، خسارات جبران ناپذیری را بر آینالو وارد نمود
این جنگل ها با وجود داشتن ظرفیت های کم نظیرِ زیستی و گردشگری به دلیل واقع شدن در ارتفاع بالا که در مناطق مرتفع به بیش از ۲ هزار متر می رسد هیچگونه پایگاه محلی آتش نشانی دارای امکانات ویژه اطفای حریق در جنگل ندارد؛ امری که باعث شده سال گذشته ۶۳۰ هکتار از این پهنه جنگلی در یک آتش سوزی ساده از بین برود!
کارشناسان محلی با اشاره به تجربه سال گذشته آتش سوزی وسیع در جنگل های ارسباران می گویند وجود یک پایگاه آتش نشانی در محل می توانست از وارد آمدن خسارات جبران ناپذیر به این پهنه جنگلی محدود و دارای ارزش بیولوژیکی بالا جلوگیری نماید.
جنگل های ارسباران به عنوان مهم‌ترین پهنه جنگلی شمال غرب کشور که در زیست کره یونسکو نیز ثبت شده است بارها دچار آتش سوزی شد و به دلیل نبود امکانات مناسب اطفای حریق در منطقه چندین هکتار از این پهنه جنگلی بی نظیر خاکستر شد.
بازهم گوشه تلخ حکایت اینجاست که همانند سال گذشته، این بار نیز آتش بخش جنگلی “آینالو” را اسیر خود کرده است؛ اتفاقی که هر چند در رسانه ها در حد چند سطر خبر و حداکثر یکی دو فقره گزارش خبری و تصویری منعکس می شود، اما برای مردم منطقه و به ویژه نهادهای مسئول، هزینه های مالی و زمانی فراوانی دارد.
اهمیت تدبیر برای جلوگیری از تکرار تجربه تلخ آتش سوزی های قبلی زمانی دوچندان می شود که بدانیم سال قبل افزون بر ۶۰ مورد آتش سوزی در اراضی جنگلی و مراتع آذربایجان شرقی رخ داده است بدون اینکه کک مسئولان مربوطه بِگزَد!
▪️در سایه بی تدبیری ها یک و نیم هکتار از اراضی مرتعی ارسباران در آتش سوخت!
آتش‌سوزی جنگلهای سرسبز ارسباران در سال گذشته، تجربه تلخی برای مسئولان و مردم منطقه شده تا تدابیر لازم برای پیشگیری از وقوع حوادث مشابه اندیشیده شود به طوری که اتفاق ناخوشایندی که ۶۰۰ هکتار از این پهنه جنگلی کم مانند را خاکستر کرد.
آذربایجان شرقی در مجموع ۱۸۰ هزار هکتار جنگل دارد که جنگل های ارسباران با ۱۶۴ هزار هکتار وسعت بخش اصلی آن را تشکیل می دهد؛ یک پهنه جنگلی با بیش از ۴۰۰ گونه گیاهی و ده ها گونه جانوری که به دلیل گرم شدن تدریجی کره زمین، هر سال با خطر وقوع آتش سوزی دست و پنجه نرم می کند اما گویا این بار قضیه متفاوت بوده و دست انسان در کار است!
پس از دو روز تداوم حریق، مدیرکل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی از مهار آتش سوزی در منطقه حفاظت شده ارسباران خبر داد.
حسن عباس نژاد، این آتش سوزی را در اراضی کلاله سفلی منطقه حفاظت شده آینالو دانست و افزود: متاسفانه یک و نیم هکتار از اراضی مرتعی و جنگلی منطقه در پی این سانحه در آتش سوخت.
وی در مورد علت این آتش سوزی هم اظهار کرد: در بررسی‌های اولیه، شواهد نشانگر نقش عوامل انسانی و عمدی بودن این آتش سوزی دارد.
▪️تجربه تلخ آتش سوزی مراتع و جنگل های آذربایجان شرقی هر سال تکرار می شود!
شاید کم توجهی به موضوع جنگل ها به عنوان شریان های حیاتی انسان است که باعث می شود تجربه تلخ آتش سوزی مراتع و جنگل ها و حتی مزارع کشاورزی در همه جای کشور از جمله آذربایجان شرقی هر سال تکرار شود و رسانه ها و نهادهای فرهنگی به جای چاره اندیشی برای ارتقای سطح آگاهی مردم از محیط زیست، تنها به درج خبرهای رویداد محور و نه فرآیندی از این اتفاقات ناگوار بسنده کنند.
با این رویکرد بود که سال گذشته نیز در ارتباط با آتش سوزی جنگل های ارسباران به جای اینکه تلاش ها و جانبازی های نیروهای انسانی حاضر در محل با نگاه امیدآفرینی، البته در عین تحلیل جوانب مختلف رویداد برجسته شود، برخی از فعالان فضای مجازی و شبکه های اجتماعی در اقدامی منافی اخلاق حرفه ای و مسئولیت اجتماعی، با بازنشر تصاویری از آتش سوزی جنگل های استرالیا، افکار عمومی را متشنج و آشفته کردند.
منطقه حفاظت شده ارسباران و به ویژه جنگل های بکر آن که کارشناسان قدمت آن را پیش از عصر یخبندان تخمین می زنند یکی از چند زیست بوم غنی کره زمین از لحاظ گیاهی و جانوری محسوب می شود که به عنوان آثار طبیعی جهانی در سازمان های بین المللی به ثبت رسیده است. ارسباران در گذشته‌ای نه چندان دور به محدوده وسيعي از كناره رود ارس، حد فاصل جلفا تا مغان و بلندي‌هاي سبلان، بُزقوش و سهند اطلاق مي‌شد اما اكنون به دلايل متعددی از قبيل تخريب عرصه‌هاي منحصر به فرد جنگلي به مرزهای شهرستان‌های كليبر، ورزقان و اهر محدود مي‌شود.
دامنه تغییرات ارتفاع در فاصله اندک و موقعیت جغرافیایی و شرایط توپوگرافی ویژه منطقه سبب ایجاد تنوع کم نظیر گیاهی و جانوری شده است به طوری که در این منطقه بیش از یک هزار گونه گیاهی وجود داشته و 15 درصد گونه های گیاهی کشور را شامل می شود که با 46 درصد کاربرد دارویی، 20 درصد زینتی، 17 درصد تغذیه ای، 28 درصد علوفه ای، 10 درصد حفاظتی و 5 درصد صنعتی وجود دارد و درختانی همچون بلوط، ارس، ممرز، افرا، گیلاس وحشی، سرخدار، گردو، گلابی، انار، زغال اخته، زرشک، سماق و غیره را در بر دارد.
▪️ارتفاع منطقه سبب می شود یک جرقه جزئی، کل منطقه را درگیر حریق نماید!
یک فعال محیط زیست در آذربایجان شرقی با اشاره به اینکه برخاستن شعله های آتش از سه نقطه جدید که احتمال می رود از آتش بر جای مانده افراد حاضر در این پهنه جنگلی ناشی شده باشد دامنه آتش سوزی را گسترده تر کرد گفت: به ویژه اینکه منطقه، مرتفع و بادخیر است و همین عامل سبب می شود که یک جرقه جزئی، کل منطقه را درگیر آتش کند.
احمد بایبوردی ادامه داد: ناگفته نماند همان طور که مسئولان نهادهای عضو مدیریت بحران استانداری آذربایجان شرقی بارها در جلسات یک سال گذشته خود در ارتباط با آتش سوزی در مراتع و جنگل ها تاکید کرده اند، مقابله سریع با حریق در پهنه جنگلی ارسباران نیازمند حداقل ایجاد یک ایستگاه متمرکز آتش نشانی در منطقه، به دلیل وسعت ۱۶۴ هزار هکتاری آن در محدوده شهرستان های ورزقان، کلیبر و خداآفرین است.
وی افزود: تکرار حادثه آتش سوزی در ارسباران ثابت کرد که اصرار مسئولان ارشد استانی برای حضور دائمی یک هلی کوپتر ویژه بسکت دار در تبریز برای ارائه خدمات اطفای حریق در منطقه شمال غرب کشور گریزناپذیر است، به ویژه اینکه همه این استان ها دارای عرصه های جنگلی و مرتعی گسترده ای هستند.
بایبوردی اضافه کرد: مؤثرترین عوامل اقلیمی و آب و هوایی شامل دما، سرعت و جهت باد در یک تحقیق مورد استفاده قرار گرفت، لذا بررسی های حاصل از نتایج نشان داد که نقش عوامل طبیعی غیرقابل انکار است، بنابراین برای حفاظت هرچه بیشتر منطقه که از سرمایه های تجدیدنشدنی ملی محسوب می شود باید تدابیر امنیتی مناسب اندیشیده شود تا در حد امکان از خسارات جبران ناپذیر آتش سوزی در این عرصه ارزشمند طبیعی جلوگیری به عمل آید.
وی تاکید کرد: علاوه بر عوامل محیطی شامل شاخص های پوشش گیاهی، دما، شیب مراتع و غیره، بررسی ارتباط عوامل انسانی با خطر آتش سوزی نشان داد که نزدیکی با جاده بیشترین سهم را در وقوع آتش سوزی دارد لذا نتایج عوامل انسانی در وقوع خطر آتش سوزی نشان داد میزان هم پوشانی راههای ارتباطی و مناطق مسکونی به ترتیب حداقل 32 درصد و حداکثر 68 درصد با خطر وقوع آتش در منطقه مطالعاتی مرتبط هستند.
▪️راه‌اندازی فوری پایگاه دائمی اطفای حریق در جنگل های ارسباران ضروری است
نماینده مردم کلیبر، خداآفرین و هوراند در مجلس در این خصوص گفت: ایجاد و راه‌اندازی فوری پایگاه دائمی اطفای حریق در جنگل های ارسباران ضروری است.
حسین حاتمی افزود: از آنجایی که طی سال های اخیر بارها شاهد آتش سوزی بخش وسیعی از اراضی جنگلی و مرتعی ارسباران بوده ایم، مسئولان امر و به ویژه مدیریت بحران آذربایجان شرقی با همکاری سایر نهادهای مربوطه باید نسبت به این موضوع مهم وارد عمل شده و اقدامات لازم را انجام دهند.
وی ایجاد پایگاه دائمی اطفای حریق هوایی در قره‌داغ را اجتناب‌ناپذیر دانست و اظهار داشت: برای صیانت از جنگلهای این مَنطقه و با توجه به تراکم جنگل و صعب‌العبور و کوهستانی بودن منطقه، ایجاد پایگاه دائمی اطفای حریق هوایی لازم است و از طریق مجلس شورای اسلامی این موضوع با جدیت پیگیری خواهد شد.
حاتمی بر لزوم اجرای طرح صیانت از جنگلهای منطقه قره‌داغ تاکید و اضافه کرد: متأسفانه از چهار سال قبل اجرای طرح صیانت از جنگلهای قره‌داغ متوقف شده و این طرح صرفاً در جنگلهای شمال کشور اجرا می‌شود که جای تامل بسیار دارد و به آن معترض هستیم!
گفتنی است سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور مسئول اطفای حریق بوده و ستاد کل نیروهای مسلح نیز بر اساس بند “ز” ماده ۱۴ مکلف به کمک در امداد هوایی است.
علاوه بر آن، امیدواریم با فرهنگ سازی بین مردم برای خطرات روشن کردن آتش در مراتع و جنگل‌ها و همچنین تهیه امکانات و تجهیزات پیشرفته اطفای حریق در شهرستان‌های سطح حوزه ارسباران شاهد هیچگونه آتش سوزی در این منطقه بکر نباشیم و اگر اتفاقی نیز رخ دهد تمامی دستگاه‌ها آمادگی لازم برای خاموش کردن آتش را داشته باشند.
با تمام این اوصاف، رویه‌های سنّتی در مقابله با آتش سوزی جنگل‌ها و مراتع جوابگو نیست و دیگر با بیل، کُلنگ و بدون استفاده از تجهیزات روز و فناوری‌های نوین، نمی‌توان به جنگ با آتش سوزی احتمالی و مهار آن در جنگل‌ها و مراتع آذربایجان شرقی رفت!
