عصر آزادی آنلاین/ دکتر قدیر گلکاریان
مولود چاووش اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه در سفر ژوئیه به انگلیس گفت که توافق نامه های تجاری بین انگلیس و ترکیه “بسیار نزدیک است”. تلاش لندن برای تأمین توافق نامه های تجاری پس از برگزیت نشان دهنده وضعیت روابط اقتصادی این کشور با ترکیه است. توافق نامه تجاری انگلیس و ترکیه برای گسترش هر دو کشور از نظر تجاری و ژئوپلیتیکی بسیار مهم است، به ویژه در دریای سیاه به اوکراین علیه روسیه.
روابط اتحادیه اروپا با ترکیه بر سر مسایل اجتماعی، آزادیهای مدنی، سیاست خارجی پویای ترکیه و رو به فزونی آن کشور در لیبی و همچنین حضور کشتیهای اکتشافی ترکیه برای کشف منابع هیدروکربن در مدیترانه شرقی دچار چالش جدی شد است. در همین حال روابط لندن با بروکسل نیز بعد از برگزیت چندان مطلوب نیست. با اینحال ترکیه و بریتانیا سعی دارند در مسایل مختلف به نقطه اتفاق نظری برسند که برای طرفین به طور متقابل اهمیت دارد.
طبیعتاً سیاستهای لندن با واشنگتن همسوست. روابط ترکیه با ایالات متحده بعد از مخالفت واشنگتن و ناتو در استفاده از سیستم دفاع موشکی روسی S-400 رو به تنش جدی گذاشته است. اما با ظهور قریب الوقوع جو بایدن در صندلی ریاست جمهوری ایالات متحده گمانه زنی هر چند بر این محور است که روابط ترکیه با ایالات متحده به سرعت ترمیم نشود. اما تغییراتی که در رویکرد دولت ترکیه در رابطه با مسایل مختلف در سیاست خارجی دیده میشود، به نظر میرسد که آنکارا آماده زمینه سازی برای بهبود روابط با واشنگتن بوده و به تبع آن بریتانیا نیز بازوی حمایتی در گسترش این روابط خواهد شد.
سایت خبری المانیتور روز 12 آذرماه نوشته است که ترکیه گامهای مورد قبول و تلطیف واشنگتن را برداشته و دریچه دیدار مقامات امنیتی ترکیه با اسرائیل گشوده شده است. در گزارش المانیتور آمده است که آنکارا نگران موضع جو بایدن، رئیس جمهوری منتخب آمریکا نسبت به دولت رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه است. مقامات این کشور می پندارند که دولت جو بایدن همان چشم پوشی‌های دونالد ترامپ را نسبت به اقدامات و تحرکات آنکارا نخواهد داشت. در همین راستا محاسبات ترکیه بر این اساس است که بهبود روابط این کشور با اسرائیل موجب جلب رضایت دولت آینده جو بایدن خواهد شد و امتیازاتی را برای آنکارا به دنبال خواهد داشت.
گرچه این خبر هنوز از سوی ترکیه رد یا تأیید نشده است، ولی تماس تلفنی اردوغان با ملک سلمان در اثنای برگزاری کنفرانس گروه 20 در چند روز پیش و تمایل دو طرف به حل مسایل مورد اختلاف نشان از آن دارد که ترکیه به جدیت در حل حساسیتهای واشنگتن گام بر می دارد. همچنین دعوت اردوغان از اتحادیه اروپا برای آغاز مذاکرات سازنده و ادعای اینکه ترکیه خود را در قالب اتحادیه اروپا آینده اش را ترسیم می کند، باز گامی مهم در از بین بردن سایه های سیاه اختلافات میان ترکیه با کشورهای اروپایی و آمریکایی است.
همین مسایل باعث می شود انگلیس یکی از معدود دوستان باقی مانده ترکیه در غرب باشد. توسعه مناسبات تجاری بین ترکیه و بریتانیا، برای آنکارا بیش از یک معامله تجاری، نشان دهنده رابطه نزدیک اقتصادی و سیاسی با یک قدرت قابل توجه اروپایی است که هنوز هم از نفوذ بین المللی برخوردار است. گفتنی است که انگلیس پیش از خروج از اتحادیه اروپا نیز پیوسته یکی از حامیان برجسته ترکیه بود. لندن همچنین نسبت به سایر پایتخت های اروپا در محکوم کردن رجب طیب اردوغان به دلیل وخیم شدن اوضاع داخلی موضع بسیار محتاطانه ای اتخاذ کرده است. هنگامی که ترکیه در سال 2019 عملیات نظامی در شمال سوریه را آغاز کرد، انگلیس در ابتدا دست به انتقاد از آنکارا نزد و بر خلاف سایر اعضای ناتو عمل کرد و حتی در مورد اقدامات ترکیه در لیبی نیز همین شیوه را پیش گرفت.
انگلیس بعد از برگزیت سعی دارد روابط خود با ترکیه را تقویت کند. خصوصاً اینکه بوریس جانسون نخست وزیر انگلیس غالباً از اینکه پدربزرگ وی بنام علی کمال، وزیر کشور سابق دولت عثمانی بوده و ریشه ترکیه ای دارد، احساس غرور می کند.
یادآوری میشود که دولت بوریس جانسون جنبش گولن را که به عنوان جبهه مخالف دولت اردوغان است، به عنوان فرقه دانسته و حتی همسو با آنکارا پاکسازی ترکیه در خصوص عاملان کودتای نافرجام 15 ژوئیه را مورد انتقاد قرار نمی دهد. بنابراین به نظر میرسد که بریتانیا بعد از خروجش از برگزیت، ترکیه را به عنوان حلقه ارتباط مجدد بین المللی خود با جهان اسلام و همچنین کشورهای آسیای میانه می داند. هر چند چنین نزدیکی میتواند خطرات امنیتی جدی برای روسیه در دریای مدیترانه و یا آسیای میانه ایجاد کند.
در دوره جنگ قره باغ که پهپادهای بایراقدار TB2 Bayraktar ساخت ترکیه که از سوی نیروهای آذربایجانی مورد استفاده قرار گرفته و نظامیان ارمنستان را ناک اوت میکرد، جاستین ترودو، نخست وزیر کانادا، ارسال قطعات مورد استفاده در این پهپاد را ممنوع ساخت ولی یک شرکت انگلیسی جایگزین شد که با حمایت رسمی دولت انگلیس به ادامه همکاری ترغیب گردید. اگرچه به نظر می رسد اتحاد غیررسمی میان دو کشور در حال رشد بوده و در حال حاضر روابط اقتصاد و فناوری نظامی رو به تزاید می باشد، اما نشر گزارش هایی درباره استقرار نیروهای انگلیسی در بندر مایکولایف اوکراین در دریای سیاه در رسانه ها نشان میدهد که ابعاد جدیدی از روابط در حال شکل گیری است. البته دمیترو کولبا، وزیر امور خارجه اوکراین، نیز از حضور نیروهای نظامی انگلیسی ابراز خرسندی کرده و گفته است که: “از زمان شروع تجاوزات روسیه، دولت انگلستان پشتیبانی عملی و نظامی از اوکراین داشته است.”
به نظر میرسد که رقابتهای بین انگلیس با روسیه با همسویی آنکارا، کیف، رو به افزایش بگذارد. زیرا انگلیس در تلاش است تا با تضعیف سلطه روسیه در منطقه، به ژئوپلیتیک قطب شمال دسترسی نزدیک داشته باشد. این امر محقق نمیشود مگر اینکه حداکثر فشارش در مرزهای گسترده روسیه با اوکراین و دریای سیاه تحت شرایط بی ثباتی قرار گیرد.
نتیجه اینکه، می توان گفت که ترکیه مهره های بازی را به خوبی جابجا می کند و احتمال زیاد شاهد ایجاد یک اتحاد سه جانبه غیررسمی بین انگلیس، ترکیه و اوکراین باشیم. به طوری که کیف با آنکارا بر سر تولید 48 فروند هواپیمای بدون سرنشین بایراقدار در اوکراین سرمایه گذاری کرده است. این در حالی است که Ukrspetsexport اوکراین و Baykar Makina ترکیه در سال 2019 سپر دریای سیاه را برای توسعه هواپیماهای بدون سرنشین ، فناوری های موتور و مهمات هدایت شده تأسیس کردند.
همسویی نزدیک و همکاری نزدیک میان ترکیه و اوکراین میتواند سلطه روسیه را نه تنها در دریای سیاه به چالش بکشد، بلکه خواهد توانست موازنه را به نفع آن دو کشور تغییر دهد. انگلیس با حضور نظامی در بندر مایکولایف و توسعه روابط خود با ترکیه خواهد توانست شرایط تنگنایی جدی برای روسیه فراهم سازد. شایان ذکر است که موضع جزیره کریمه همچنان که از سوی اوکراین و جامعه اروپا به عنوان منطقه مورد تجاوز روسیه شناخته میشود، ترکیه نیز حاکمیت روسیه در کریمه را نمی پذیرد.
مطمئناً اتحادیه سه جانبه غیررسمی بین انگلستان، ترکیه و اوکراین در حال شکل گیری بوده و هدف آن است که روسیه در دریای سیاه به پایان وضعیت موجود پایان دهد و ساختار امنیتی خود را با شرایط خاص خود در منطقه وارد کند. شاید این سئوال پرسیده شود که روسیه در برابر ترکیه میتواند روابط استراتژیک خود را محدود و یا قطع کند؟ اگر قطع شود ترکیه در جا نخواهد زد؟ در پاسخ باید گفت که ترکیه همان شیوه ای را که در ترجیح خود به تأمین موشکهای اس- 400 در قبال ایالات متحده نشان داد، به سهولت می تواند در قبال روسیه هم به اجرا بگذارد. زیرا شرایط موجود روابط و معادلات از سوی استراتژیستهای ترکیه به خوبی ارزیابی میشود و این دست ترکیه را برتر ساخته است و آینده روابط آمریکا با ترکیه نیز رو به بهبود خواهد گذاشت.
