گزارش “عصرآزادی” به مناسبت روز جهانی کوهستان با نیم نگاهی بر وضعیت تفرجگاه کوهستانی عینالی تبریز؛ “نه” به تخریب و تصرف کوهستان ها!
?عصرآزادی/ شهرام صادق زاده
روز جهانی کوهستان – ۱۱ دسامبر – فرصتی برای ایجاد یک جنبش اجتماعی بزرگ است که می‌تواند مشکلات مربوط به کوهستانها را در برنامه کاری سیاستمداران دنیا مطرح نماید.
کوه ها تحت تهدید تغییرات اقلیمی، تخریب زمین، بهره برداری بیش از حد و بلایای طبیعی بوده و پیامدهای بالقوه گسترده و ویرانگری برای مناطق کوهستانی و سایر نقاط جهان در پیش است.
کوهستان “عینالی” در شمال تبریز دارای طبیعت زیبا و بکری است که توجه شهروندان و مسافران را به خود جلب کرده و با ۵۶۰۰ هکتار مساحت، عنوان بزرگترین تفرجگاه کوهستانی ایران را به خود اختصاص داده است.
احداث امکانات رفاهی، تفریحی و گردشگری در کنار انجام جنگل کاری های گسترده در طول سنوات گذشته فضای دلنشینی را به وجود آورده است که علاوه بر تسهیل ورزشهای کوهستانی، موجب خرسندی دوستداران محیط زیست گردیده است.
اما نکته قابل تاملی که کارشناسان امر در آن متحدالقول هستند عدم آسیب رسانی و تخریب بخش های شرقی کوهستان عینالی است که باید بیش از پیش مورد توجه متولیان و مسئولان ذیربط قرار گیرد تا کماکان عینالی، عنوان کوهستان برتر کشور را بر سینه تبریز کهن حک نماید…
▪️عامل فقر منجر به بهره برداری شدید از محیط کوهستان ها می شود
کوهها مجموعه ای از زیباترین جلوه های طبیعی را در خود جای داده اند پستی و بلندی، ارتفاع، دره، آبشار، گل و گیاه و غیره از مناظری هستند که در مجموع، کوه ها را به موزه های منحصر به فرد طبیعی تبدیل نموده اند به طوری که آرامش محیط و دوری از جنجال و شلوغی شهرها از دلایلی هستند که هر ساله هزاران انسان را به کوه ها می کشانند.
هیچگاه در طول تاریخ بشر، کوهستانهای جهان به سرعت و گستردگی چهار دهه اخیر مورد هجوم، بهره برداری، تخریب و آلودگی قرار نگرفته اند، زیرا رشد جمعیت و افزایش بهره برداری غیراصولی از منابع پایه در کوهها، منجر به تخریب و فرسایش شدید این محیط ها گردیده است.
گسترش اکثر شهرهای ایران همچون تبریز به سمت کوهها، احداث جاده ها و تفرجگاه های کوهستانی، فشار توریسم و غیره از دلایلی است که اعمال مدیریت ویژه را در خصوص کوهستانها می طلبد.
در مدیریت صحیح کوهها باید از جوامع ساکن در آنجا که حافظان واقعی این نواحی می باشند استفاده نمود، اما متاسفانه عامل فقر منجر به بهره برداری شدید از محیط می شود لذا بهبود وضعیت معیشتی اهالی کوهستانها پیش نیاز توسعه پایدار کوهها می باشد.
در مدیریت کوهستان، تقویت سازمان های اجرای محلی به کمک آموزش و افزایش سطح آگاهی، همراه با ایجاد توان و اختیار اجرایی ضرورت می یابد لذا جاده سازی، بهره برداری از معادن و ساخت و ساز باید مکان یابی شده و برنامه صحیحی با توجه به شرایط محیط کوهستانی انجام گیرد.
▪️عملیات تخریب و تصرف بخش شرقی کوهستان عینالی ادامه دارد!
کوه “عینالی” در بین تبریزی ها بسیار محبوب و دلپذیر است، علاقه مردم به این کوه هم به اندازه ای است که باور دارند عینالی، تبریز را در دامن خود گرفته و قله ۱۸۲۳ متری آن نزدیک ترین مکان به بام تبریز برای تماشای منظره این شهر کهن می باشد.
از همین رو توجه بسیار ویژه ای از گذشته تا به امروز به این منطقه شده و تفرجگاه کوهستانی عینالی برای راحتی و گشت و گذار بهتر مردم در این مکان ایجاد شده است.
تفرجگاهی که از تله کابین تا مسیرهای مختلف کوه نوردی، زیارتگاه، دریاچه مصنوعی تا طرح های جنگل کاری و باغ پرندگان و غیره را در خود جای داده است.
کوه عینالی با وجود تله کابین، دریاچه مصنوعی داغ گولی و از همه مهمتر چشم انداز فوق العاده ای که از تبریز می دهد، یکی از بهترین جاذبه ها برای ثبت عکس سلفی به تنهایی یا همراه با دوستان و خانواده است.
اما چند سال است که پروژه جنگل کاری در بخشی عظیمی از کوهستان عینالی آغاز شده است، آنچه که کاشته می شود شاید هرگز نتواند جبران باغات تخریب شده شهر تبریز را بنماید ولی به هر حال این یک گام مثبت است ولی در بخش شرقی این کوهستان، تخریب و تصرف کوهستان و نابودسازی زیباترین میراث طبیعی عینالی ادامه دارد…
بدین ترتیب، شهر تبریز حریم منظر خود به همراه پس کرانه اش از دست می دهد، برای پس کرانه آن عامدانه حد نفوذ و حد ارتفاع تعریف نمی گردد و از هر زاویه فقط ساختمان های بلند، آن هم بر روی گسل، آن را به محاصره در می آورند، دیگر از سمت شرق امکان مشاهده کوه از دست رفته و حتی کوه عینالی نیز به اشغال در می آید و شهر نه بر اساس معیارهای علمی و فرهنگی و فقط بر اساس تلاش جهت ایجاد ثروت برای شرکت و سازمان های خاص شکل و هویت می یابد و آنچه که عجیب به نظر می رسد نه سکوت، بلکه دخالت سازمان های مسئول در این نابودی است!
▪️ساخت پارکینگ به دلیل حجم بالای خاک انتقال یافته مورد تایید نبود!
رئیس مرکز تحقیقات و آموزش منابع طبیعی آذربایجان شرقی، کوه ها را حصارهایی مطمئن در حفظ موجودیت، تمدن و فرهنگ کشور دانست و گفت: امروزه چشم همگان برای حفظ آخرین بازمانده اجتماعات گیاهی و جانوری به کوه ها دوخته شده است لذا در بسیاری از کشورها محور اصلی فعالیت های گذران اوقات فراغت و منبع درآمد ارزی از راه اکوتوریسم به شمار می آیند.
احمد بایبوردی با بیان اینکه بر اثر برش دادن کوه ها، برداشتن خاک، پرکردن زیباترین دره ها مانند سولی دره عینالی آثار خیره کننده سالهای طولانی، دگردیسی و فرسایش و فشارهای زمین از بین می روند ادامه داد: متاسفانه طی دو دهه اخیر بسیاری از ارتفاعات و کوه‌های بکر تبریز بدون توجه به ملاحظات زیست‌محیطی و اقلیمی به بهانه‌های مختلف تخریب شده یا مورد هجوم ساخت‌وسازها قرار گرفته است.
وی افزود: با بررسی لَنداسکیب منطقه از لحاظ خاکشناسی، چون خاک منطقه جزو خاکهای فاقد شرایط لازم برای کشاورزی محسوب شده و درجه چهار به بالاست تغییر کاربری آن از لحاظ خاکشناسی مشکلی ندارد، ولی ساخت پارکینگ را از لحاظ فنی تایید نمی کنیم زیرا حجم خاک انتقال یافته بالاست.
بایبوردی اضافه کرد: ساختار خاک منطقه عینالی رُسی بوده و مخصوصاً در شیب های تند شدیداً آسیب پذیر می باشد و با تغییرات جزئی ژموفوژیک در معرض خطر، لغزش و ریزش قرار می گیرند، لذا احداث و تغییر کاربری در چنین خاکها خطر نشست و رانش و فرسایش را تشدید می کند.
این خاک شناس و فعال محیط زیست معتقد تاکید کرد: بهتر است هیچ تغییری در ساختار کوه عینالی صورت نگیرد، مثلاً همین جاده ای که مسیر ایجاد شده به علت سازندهای سست زمین شناسی شرایط لغزش خاک را فراهم می آورد و در صورت افزایش بارندگی موجب تخریب فضای سبز و محیط زیست و لغزش خاک منطقه خواهد شد چون ما بستر طبیعی را با سنگ و سیمان و بتن مسدود کرده ایم و اجازه نفوذ آب وهوا به داخل خاک را نمی دهیم!
▪️اقدامی جدی در زمینه حفاظت از كوهستانهای کشور از سوی متولیان دیده نمی شود
مدیر انجمن حفظ محیط كوهستان در این خصوص گفت: كوه ها منبع اصلی تامین آب به ویژه برای كشور خشكی مانند ایران هستند بنابراین حفاظت از آنها از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.
عبدالله اشتری با ذکر این نکته که ساكنان فلات ایران كه در كمربند خشک نیمكره شمالی قرار دارند بیشترین اتكا را به كوههای مرتفع دارند ادامه داد: شریان های حیاتی میلیونها انسان شهرنشین به كوهها وابسته است و دقیقاً به همین علت باید نقش و اهمیت خدمات این زیست بوم های زندگی بخش، مورد توجه و صیانت قرار گیرد.
وی افزود: هر كشور با توجه به اقلیم و شرایط خاص خود می تواند برای روز جهانی كوهستان شعاری انتخاب کرده و مردم، یاریگر انجمن حفظ محیط كوهستان کشورهایشان باشند.
اشتری با اشاره به اینکه در كشورمان اقدامی جدی در زمینه حفاظت از كوهستان از سوی متولیان مرتبط دیده نمی شود اضافه کرد: اگر هم تاكنون كاری صورت گرفته از سوی نهادهای غیردولتی و دوستداران محیط زیست بوده است!
اشتری درباره اهمیت كوهستان و حفظ آن تاكید كرد: كوهستان خدمات زیادی به بشریت ارائه می دهد كه تامین آب در راس آنها قرار دارد، در واقع آب شیرین عمده ترین و استراتژیک ترین محصول خدماتی كوهستان است و چون ایران در نقطه ای خشک واقع شده است آب، اهمیت مضاعفی پیدا می كند.
وی با اشاره به اینکه آنچه كه از منابع آبی دریافت می كنیم از ارتفاعات است تاکید کرد: ارتفاعات، كلید یا حلقه اصلی در چرخه هیدرولوژیكی آب هستند كه موجب بارش برف و ذخیره آن در كوهها می شوند كه مانند قُلكی آبی در فصل گرما به داد انسانها می رسند با آب شدن تدریجی موجب تغذیه رودخانه ها، نهرها و چشمه ها می شوند.
