عصر آزادی آنلاین/ دكتر قدیرگلكاريان،
پس از آزادی مناطق تحت اشغال ارمنستان توسط نیروهای جمهوری آذربایجان در ماههای گذشته و حاکمیت این کشور بر اراضی باز پس گرفته شده در قره باغ، پلتفرم همکاری شش کشور منطقه ای، متشکل از ایران، ترکیه، روسیه به عنوان بازیگران اصلی و سه کشور قفقاز جنوبی متشکل از آذربایجان، ارمنستان و گرجستان مطرح شد که نخستین اجلاس رسمی در مسکو در تاریخ 10 دسامبر برگزار گردید که در این اجلاس نماینده ای از گرجستان حضور نداشت و میتوان گفت که به صورت 3+2 شکل عینی یافت.
بعد از جنگ 44 روزه آذربایجان با ارمنستان لزوم شکل گیری آن با پیشنهاد رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه و موافقت الهام علی یف، رئیس جمهوری آذربایجان و تأیید رهبران روسیه و ایران و تمایل سایر اعضا، چنین پلتفرمی شکل گرفت و پیرو نشستهای تخصصی در روسیه، در چند روز گذشته امیر عبداللهیان، وزیر امور خارجه کشورمان برای به نتیجه رساندن نتایج این نشستها عازم باکو شد که در این دیدار ضمن دیدارهای رسمی با همتای خود و همچنین الهام علی یف، بار دیگر لزوم توسعه روابط میان دو کشور ایران و آذربایجان احساس شد و نزدیکی این دو کشور از هر نظر به نفع هر دو کشور مورد تأکید و تأیید قرار گرفت.
جغرافیای کشورهای فرمت 3 + 3 قفقاز جنوبی هر چند اصلی ترین اعضای این پلتفرم محسوب می شوند ولی در دایره بیرونی آن سه کشور روسیه، ترکیه و ایران از جایگاه تعیین کننده ای برخوردار هستند. آذربایجان با حل و فصل موفقیت آمیز مناقشه قره باغ، زمینه صلح، امنیت و توسعه در قفقاز جنوبی و پایه های قالب 3 + 3 را پی ریزی کرده است. گفتنی است که بعد از ایالات متحده، چین، ژاپن و آلمان، موجودیت اقتصادی پلتفرم 3+3 میتواند به عنوان پنجمین قدرت اقتصادی در جهان به شمار برود. زیرا کشورهای فرمت 3 + 3 با جمعیتی بالغ بر331 میلیون نفر، سومین کشور بزرگ جهان و از نظر قلمرو بزرگ ترین آنها محسوب می شوند. این مقیاس و شناخت ظاهری نشان می‌دهد که قالب جدید نه تنها از نظر سیاسی و امنیتی، بلکه از نظر اقتصادی نیز پتانسیل بالایی را برای کشورهای موجود در پلتفرم نوید می‌دهد. به ویژه، فرصت های زیادی برای سرمایه گذاری متقابل، همکاری در صنعت، کشاورزی و خدمات اجتناب ناپذیر است.
اما از آنجایی که منافع همه کشورهای ذکر شده در منطقه از منظرهای مختلفی ارزیابی می شود، شانس این 6 کشور برای دور هم جمع شدن برای حل مشکلات در قفقاز جنوبی چندان قوی نیست. شاید بتوان گفت غیبت مقام رسمی گرجستان در نشست مسکو نمونه ای از همین ناهماهنگی باشد. به هر حال اگر در شرایط کنونی پروژه جاده ای بین ایران و ارمنستان را در نظر بگیریم که از خلیج فارس شروع شده و از طریق گرجستان به قاره اروپا راه می یابد، میتوان پویایی اقتصاد این منطقه را به خوبی در ذهن ترسیم و تحلیل کرد.
همه ما می دانیم که طرح ایجاد خط کریدور زنگزور پس از توافقنامه صلحی که در 10 نوامبر در مسکو امضا شد، مورد توجه قرار گرفت و از روزی که این کریدور در مطبوعات منعکس شده است، تنش نسبی بین ترکیه و ایران و حتی ایران و آذربایجان به وجود آمده است. در نگاه بسیاری از تحلیل گران چنین تصور میشود که افتتاح کریدوری مانند لاچین در زنگزور می تواند به روابط ایران با ارمنستان و گرجستان آسیب برساند. اما با گذشت زمان و روشن شدن بسیاری از مسایل نشان داده است که دوری جستن ایران در این تحولات به ضرر جدی کشورمان منتهی خواهد شد.
ناگفته پیداست که آذربایجان نمی‌خواهد ارمنستان که دروازه‌اش به غرب است، به مشکلی لاینحل تبدیل شود. به همین خاطر اهمیت آغاز گفتگوهای سازنده برای رفع موانع روابط هم از سوی آذربایجان و هم ارمنستان گاهی به گوش میرسد. حتی ترکیه و ارمنستان نیز در این رابطه تمایلی ضمنی نشان داده اند. در اینجا امتنان خاطر کشورهایی همچون ایران و گرجستان بسیار مهم می باشد. زیرا گرجستان مایل به منزوی شدن نیست و نمی خواهد گذر حمل و نقل بین ترکیه و آذربایجان را از دست بدهد. چرا که اگر کریدور زنگزور باز شود، این بار گرجستان به روانشناسی کاملا منزوی شده می افتد. شاید هم به همین دلیل و قانع نشدنش بوده است که حاضر به حضور در نشست 3+3 در مسکو نشد. اما رفع تمامی موانع و درک درستی از همکاریهای اجتناب ناپذیر منطقه ای میان کشورهای درونی قفقاز جنوبی و بیرونی خواهد توانست این 6 کشور را در کوتاهترین زمان به منافع غیر قابل پیش بینی سوق دهد.
فرمت 3 + 3 میتواند تجارت منطقه‌ای و در نتیجه رشد اقتصادی را تسریع بخشد. جدایی کشورهای منطقه ای و رقابت کورکورانه مانع از توسعه خواهد بود. تجربه کشورهایی که از نیمه دوم قرن گذشته تاکنون نسبتاً موفق بوده اند نشان می دهد که تجارت منطقه ای بیش از تجارت بین المللی اهمیت دارد. کشورهای قفقاز جنوبی به سمت بازارهای اتحادیه اروپا و اتحادیه اوراسیا گرایش دارند، حال آنکه هویت منطقه ای بیش از هر چیزی اهمیت دارد. به عنوان مثال، تنها 2 درصد از گردش تجاری آذربایجان، 12 درصد از گردش تجاری گرجستان و 2 درصد از گردش مالی تجاری ارمنستان در قفقاز جنوبی انجام می شود. روسیه شریک تجاری اصلی هر سه کشور قفقاز جنوبی و ترکیه دومین شریک تجاری گرجستان و آذربایجان است. ایران تنها در مبادلات تجاری ارمنستان در قفقاز جنوبی جزو پنج کشور اول است. فرمت 3 + 3 می تواند نه تنها بر تجارت منطقه ای در قفقاز جنوبی، بلکه بر تجارت بین ترکیه، روسیه و ایران تأثیر بگذارد.
اهمیت دادن به زیرساخت‌های حمل و نقل آبی، هوایی، جاده‌ای و ریلی میان این کشورها میتواند نقشی محوری در یکپارچه سازی این بخش از جهان داشته باشد. چراکه 14.7 درصد از ذخایر نفت جهان و 42.1 درصد از ذخایر گاز طبیعی در قالب “3 + 3” است. فرمت 3 + 3 همچنین می تواند فرصت های جدیدی را برای امنیت انرژی منطقه ایجاد کند. ارمنستان نیز با استفاده از این فرمت میتواند نیروگاه هسته‌ای را که تهدیدی برای محیط زیست منطقه محسوب میشود، کنار بگذارد و از فرصت‌های ارائه شده در قالب جدید استفاده کند.
جایی که سیاست خارجی کشورمان بر محور منطقه گرایی است، لزوم توسعه روابط با آذربایجان به عنوان همسایه نزدیک به اقتصادی مطلوب می تواند نیازهای کشور را تأمین کند. در عین حال برخورداری ایران از موهبت مختصات ژئو استراتژیک میتواند برای آذربایجان و دیگر همسایگان میتواند راه گریز از انزوا و میدانداری در تجارت بین المللی، تزانزیت، مانور دهی اقتصادی و تجاری در منطقه و جهان محسوب شود.
بی دلیل نیست که سفر وزیر خارجه ایران به جمهوری آذربایجان را باید مهم جلوه داد. به طوری که نشریات و خبرگزاریهای منطقه ای به ویژه آذربایجان به این امر پرداخته و جیحون بایرامف، وزیر امور خارجه آذربایجان نیز در کنفرانس مشترک مطبوعاتی با امیر عبداللهیان به اهمیت همکاریهای دو جانبه پرداخته و از سرمایه گذاری ایران در مناطق آزاد شده بحث کرد. در عین حال دیدار وزیر خارجه کشورمان با رئیس جمهوری آذربایجان نیز از نکته نظر دیپلماتیک بعد از تنشهای ناخواسته بسیار مهم جلوه می کند. چراکه اظهار نظر الهام علی یف در خصوص یادآوری دیدار خود با رئیس جمهور کشورمان در عشق آباد، خاطرنشان کرده و بر لزوم همکاری های آتی و تحقق عینی و عملی آنچه در تصمیمات دو جانبه گذشته، بر استمرار روابط دوستانه جمهوری آذربایجان و ایران تاکید کرد.
خوشبختانه رهبران سیاسی دو کشور ایران و آذربایجان بر اهمیت تداوم تلاش های مشترک برای تعمیق همکاری ها در زمینه های سیاسی، اقتصادی، انرژی، حمل و نقل، بشردوستانه و غیره واقف هستند. به طوری که وزیر خارجه کشورمان در توضیح نتایج سفر خود به جمهوری آذربایجان و دیدارش با رئیس جمهوری آن کشور، در صفحه توئیترخود نوشته است که: “در سفر رسمی به باکو بر فصل نوینی از مناسبات توافق شد. در دیدار صمیمانه با آقای الهام علی یف بخوبی نقشه راه روابط ترسیم شد و رایزینهای مفید با همکارم آقای جیحون بایرامف و رئیس مجلس داشتم. اولویت سیاست همسایگی در دستور کارست.”
