عصرآزادی آنلاین/ دکتر قدیر گلکاریان
روز چهارشنبه هفته گذشته ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه میزبان رئیس جمهور کشورمان بود که این سفر در تقویت روابط دو جانبه بسیار حائز اهمیت است. کارشناساس سیاسی روسی و منطقه ای علیرغم اینکه هنوز نتایج قطعی این دیدارها را روشن نساخته اند، لیکن ابراز می دارند که آثار و نتایج مثبت این دیدار مهم برای خاورمیانه و منطقه قفقاز به زودی مشهود خواهد شد و همین دیدار زمینه افزایش همکاریهای منطقه ای را فراهم خواهد ساخت.
همانطور که اخبار درج شده در رسانه های داخلی و خارجی توضیح میدهند که بخش مهمی از گفتگوهای رئیسی با پوتین به مسایل منطقه ای اختصاص داشته و مسائلی از قبیل وضعیت سوریه، افغانستان و اوضاع قفقاز جنوبی در دستور کار جلسات مذاکره بوده است؛ رئیس جمهور ایران از همکاری دو کشور در زمینه بحران سوریه و سایر مسائل بین المللی نیز بحث کرده است. اسماعیل شعبانف، از کارشناسان روسی با اهمیت جلوه دادن این سفر متذکر شده است که موقعیت و توانایی ایران همیشه برای مسکو اهمیت داشته است و این دیدار لزوم توسعه و گسترش روابط میان دو کشور را دو چندان می کند. گفتنی است که پوتین ضمن خوشامد و تبریک به رئیس جمهور ایران در آغاز گفتگوهای مشترک، خاطر نشان کرده بود که تلاشهای مشترک مسکو و تهران نقش کلیدی در کمک به دولت سوریه بر علیه تهدیدهای ناشی از تروریسم بین المللی داشته است که میتوان آن را در تأیید اظهارات شعبانف تلقی کرد.
براساس خبر مندرج در ریانوستی و خبرگزاری اسپوتنیک در اواخر هفته گذشته پیرامون این سفر مهم، خبر از امضای اسناد و تفاهم نامه هایی در حوزه همکاریهای دو جانبه در زمینه های مختلف داده اند. مسکو تا به امروز اقدام متعادل کننده ظریفی را در قبال ایران بکار برده است و ضمن حفظ تماس با ایران، سعی کرده است که توازن تأثیر گذاری سایر بازیگران منطقه ای را در تحولات سیاسی تنظیم نماید. این را در قضایا و حوادث مربوط به قره باغ هم شاهد بودیم و هم در ایجاد تعادل در میان تأثیر گذاری و مانور دهی ترکیه در قفقاز جنوبی که در ابتدا حساسیت جمهوری اسلامی را برانگیخته بود. به طوری که ایران مخالف در زمینه ایجاد کریدور زنگزور بود، اما بعد از درک شرایط سیاسی- اقتصادی- امنیتی منطقه حساسیت قبلی را ترمیم و تصحیح کرد.
در این زمینه نقش روسیه را در سوریه نیز شاهد بوده ایم که میدان برخورد نزدیک میان ایران و اسرائیل است. به طوری که مسکو علیرغم اهمیت دهی به روابط خود با تهران، در ایجاد روابط گرم با اسرائیل نیز حساسیت ویژه ای دارد و حضور ایران در سوریه را خط قرمز میداند و در برابر هر نوع مخالف و جبهه گیری کشورهای دیگر علیه ایران در سوریه مخالفت نشان میدهد. به همین شکل، در سال 2018، روسیه با ایران قراردادی منعقد کرد تا جنگنده‌هایش را از بلندی‌های جولان دور نگه دارد تا نگرانی‌های اسرائیل در مورد استقرار ایران در سوریه برآورده شود.
نقش روسیه در روند مذاکرات مربوط به توافق هسته ای نیز از جمله مواردی است که نشان میدهد روابط تهران- مسکو از قماش آن روابطی نیست که آن را برد- باخت در نظر گرفت. هر چند برخی از رسانه ها و یا تحلیلگران بدون بررسی همه جوانب و با ذهنیت منحصر به گذشته سعی دارند روسیه را دشمن قطعی ایران و یا کشوری فرصت طلب بدانند. باید متذکر شد که روابط بین الملل بر اساس شرایط و اقتضاهای ناشی از تحولات شکل میگیرد نه از روی تمایلات و یا علایق. لذا بازیگر موفق در صحنه سیاست خارجی کشوری است که بتواند قواعد مناسبات و بازی دیپلماتیک را بداند و بر اساس آن حرکت کند. در سیاست این نکته همیشه برای دیپلماتها مثبوت است که هیچ دشمنی برای هیمشه ماندگار نیست همانطور که هیچ دوستی در سیاست نمیتواند در طول سالیان سال ماندگار بوده باشد.
در دیدار اخیر رئیس جمهور کشورمان از روسیه پیش نویس اسناد همکاری استراتژیک هم بنابه به اظهار رئیسی برای دو دهه آینده و تقویت مناسبات ارائه شده است. ایران هیچ محدودیتی را تا به امروز در گسترش روابط با روسیه نداشته است. پیشتر مقامات سیاسی کشورمان متذکر شده اند که روابط با مسکو موقتی نیست، بلکه دائمی و استراتژیک است.(هرچند تا به امروز سند استراتژیک میان دو کشور منعقد نشده است.)
اگر مؤلفه های سیاست خارجی دو کشور ایران و روسیه در برابر یکجانبه گرایی قدرت در جهان در نظر داشته باشیم، هم افزایی این دو کشور در برابر سیاستهای ایالات متحده در جهان میتواند این دو کشور را بیش از پیش به هم نزدیکتر سازد. نتیجه این نگرش را میتوان در حمایت روسیه از ایران در پیوستن به پیمان شانگهای مشاهده کرد. بنابر این، ایران در شرایط فعلی نیازمند توسعه روابط خود با روسیه در همه زمینه های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، فنی، دفاعی، نظامی و امنیت سایبری و همکاریهای لازم در صنعت هوا- فضاست.
برخی از کارشناسان سیاسی بر این باورند که این سفر بر خلاف انتظارات رئیسی پیش رفته و تنها میتواند نتایج و انگیزه اضافی با هدف توسعه نظامی- سیاسی باشد. چراکه علیرغم تمایل هر دو طرف به توافقنامه 20 ساله همکاری استراتژیک هنوز چشم انداز قطعی در این زمینه مشهود نیست. حتی این دسته از تحلیلگران ابراز می دارند که سطح کنونی روابط تجاری و اقتصادی بین دو کشور چندان قابل توجه نبوده باید پارامترهای مورد توجه هر دو طرف تعریفی از لزوم توسعه باشد.
به نظر نگارنده سرمقاله، باید گفت که چنین شرایطی در رابطه با چین نیز وجود داشت و نمیتواند دلیلی بر عدم تمایل طرفین به توسعه روابط راهبردی شود. اما این نکته را نباید فراموش کرد که سطح مبادلات تجاری میان دو کشور در سال 2021 بالغ بر 3.3 میلیارد دلار بوده است که در مقایسه با تجارت روسبه با ترکیه که سالانه در حدود 22 تا 25 میلیارد دلار است، چیز مهمی تلقی نمیشود.
البته تحریم های آمریکا بزرگترین مانع در شکل گیری توسعه روابط تجاری و اقتصادی دوجانبه می شود. به طوری که راه آهن روسیه، به عنوان نهاد دولتی در آوریل 2020 به دلیل ترس از تحریمهای آمریکا از ادامه پروژه در ایران خودداری کرد و این تصمیم بنوبه خود به اجرای برنامه های دیگر در چارچوب ابتکار روسیه و ایران برای ایجاد کریدور شمال- جنوب تأثیر منفی گذاشت. همچنین ایران هم تا به امروز بدهی کامل خود را برای ساخت نیروگاه اتمی بوشهر به روسیه پرداخت نکرده است.
در هر حال امید به انعقاد توافقنامه های نظامی- فنی و امکان خرید تجهیزات نظامی از روسیه از جمله تأمین سامانه های پدافند هوایی اس- 400 و جنگنده های سوخو-35 که گویا پیشتر به مصر فروخته شده ولی مصر انصراف داده و روسیه تصمیم به فروش به ایران را دارد، میتواند خود بسترساز آغاز توسعه مناسبات قویتری شود. در همین حال پیش بینیهای موجود در روند مذاکرات مربوط به توافق هسته ای در وین چشم انداز امیدوارکننده ای را برای رفع تحریمها ایجاد کرده است. در چنین صورتی امکان سرعت گیری اقدامات دیپلماتیک ایران در صحنه بین المللی به ویژه اقتصادی- تجاری میتواند انتظار به توسعه روابط بهتر و بیشتر با روسیه را قریب به یقین سازد.
نتیجه مهم دیگری که در این دیدارها میتوان حاصل کرد، توافق دو طرف به تمرین‌های دریایی مشترک برنامه‌ریزی شده بین روسیه، چین و ایران در اقیانوس هند است. تحولاتی از این دست باعث می شود ابتکارات روسیه در رابطه با تشکیل یک سیستم امنیتی استاندارد در خلیج فارس و لزوم تشکیل کنفرانسی اجتناب ناپذیر میان کشورهای حوزه خلیج فارس با ایران برای رفع هر نوع چالش و تنشی در منطقه را منطقی تر سازد.
به هر حال، برخی از مسایل و مراتب در نشستهای حساس و عالی میان دو کشور مادامی که طی کنفرانس مطبوعاتی اعلان نشده است، مکتوم می ماند و بیش از پیش بینی و فرضیه بافی چیزی نمیتوان عرضه داشت. ولی آنچه در شرایط فعلی از نشستها به دست آمده نشان از موفق بودن چنین دیداری میان رئیسی و پوتین دارد.
