نان در لا به لای پسماند!
“عصرآزادی” از رقابت فاجعه بار زباله گردها برای تصاحب پسماندهای شهری تبریز گزارش می دهد؛
✔ یک کارشناس حوزه بهداشت می گوید اکنون بستر برای سرمایه‌گذاری در حوزه بازیافت زباله فراهم است و در مدیریت شهری باید به آن توجه خاصی نمود!
? عصرآزادی/ شهرام صادق زاده
این روزها سطل‌های زباله کنونی در بسیاری شهرهای بزرگ همچون تهران و تبریز، کفاف زباله گردها را نمی‌دهد و به دلیل اینکه زباله‌دهای بازیافتی، اغلب توسط زباله‌گردها جمع‌آوری شده است عملاً زباله‌ای باقی نمی‌ماند که بتواند توسط پیمانکار و یا سازمان پسماند شهرداری ها، جمع آوری و بازیافت گردد بنابراین راهکار اصولی کاهش زباله‌گردی، از طریق انجام اقدامات اجتماعی و اقتصادی یعنی ایجاد اشتغال و کاهش اعتیاد و دیگر مسائل اجتماعی است.
در صورت تفکیک زباله در مبداء و تحویل مستقیم زباله‌های بازیافتی به شرکت یا سازمان مسئول پسماند، عملاً چیزی در سطل‌ها برای زباله‌گردها وجود نخواهد داشت لذا شرکت های زیادی از جمله سازمان پسماند در شهرداری‌ها، به تفکیک زباله‌ها روی آورده‌اند.
در بسیاری از کشورها زباله‌های مختلف را تفکیک می‌کنند و از نظر اقتصادی این کار منافعی برای شهرداری‌ها ایجاد کرده است؛ لذا بسیاری از شهرها نیز به منظور تفکیک، سطل‌های زباله مخصوص این امر را در اغلب محلات مستقر کرده‌اند، هر چند در شهر تبریز هم این سطل‌ها از چند سال قبل به صورت محدود و در چند نقطه جانمایی شده اند اما از آنجایی که زمینه فرهنگی آن پیش‌بینی نشده بود، تاکنون نتیجه ای را در بر نداشته است!
گذشته از این، یکی از مسائلی که موجب می شود انگیزه زباله گردی را در بین برخی ها افزایش دهد وجود ضایعات در میان پسماندهاست، یعنی بی توجهی شهروندان در تحویل به موقع پسماند تر و خشک نقش مهمی در رهاسازی ضایعات در میان زباله ها دارد.
▪️مدیریت پسماند در آذربایجان شرقی بیشتر روی دفن تمرکز پیدا کرده است!
برخی افراد به دلایل جامعه شناختی مجبورند علیرغم نگاه‌های بدی که متوجه زباله‌گردی است با زیر سوال رفتن شأن خود و برچسب‌هایی که به آن‌ها زده می‌شود به این کار روی آورند!
واقعیت این است که مخلوط شدن زباله‌های قابل بازیافت و غیرقابل بازیافت در مبدأ، یکی از عواملی است که انگیزه زباله‌گردی و جمع آوری موردنیاز بازیافت را در برخی افراد ایجاد می‌کند.
از سوی دیگر مهاجرت‌ها و حاشیه‌نشینی از روستاها به شهرهای بزرگ همچون تبریز، این پدیده را که می‌توان در دسته شغل‌های کاذب دسته بندی کرد تشدید نموده است در حالی که روی آورندگان به آن نه نیاز به تخصص و نه سرمایه چندانی دارند اما با وجود آنکه ممکن است وِجهه اجتماعی آن‌ها مخدوش شود، به راحتی درآمد کسب می‌کنند.
پدیده زباله گردی امروزه در شهر تبریز به یک معضل اجتماعی و چالش بهداشتی تبدیل شده است که علاوه بر مخدوش کردن سیمای شهر، بهداشت عمومی را نیز دچار مشکلات عدیده کرده است.
از طرف دیگر، نبود فرهنگ سازی در خصوص تفکیک زباله و همچنین نبود ساز و کار مناسب برای جمع آوری پسماندهای تفکیک شده، به پدیده زباله‌گردی دامن زده است.
در حقیقت، متاسفانه با شیوع ویروس کرونا و از دست رفتن بسیاری از مشاغل آحاد مردم، افزایش بیکاری و کاهش توان مالی، این پدیده شوم، بیش از گذشته مشاهده می‌شود و صد افسوس که کمتر از قبل نسبت به رفع آن، راهکاری اندیشیده شده است!
تامین نیازهای اولیه، یکی از دلایل مهم افزایش پدیده زباله گردی است، نیازهایی است که اگر در مسیر صحیح برنامه ریزی متولیان در سایه اشتغال و چترهای حمایتی حل می‌شد، کمتر این چنین دردناک و تلخ، پدیدار می گشت…!
▪️تنها راه حذف زباله‌گردی شهری ایجاد اشتغال و کاهش جمعیت معتادان است!
یک کارشناس برنامه‌ریزی شهری منشأ زباله گردی را به اوضاع اقتصادی و اجتماعی کشور ربط داد و گفت: اکنون اوضاع اقتصادی کشور به گونه‌ای است که بخش‌ها و دهک‌هایی از جامعه عملاً قادر به اشتغال در بخش رسمی و تولیدی نیستند و به همین دلیل پدیده زباله گردی اتفاق می‌افتد.
سلیمان میرزاپور ادامه داد: از دیگر دلایل گسترش این پدیده می‌توان به اعتیاد اشاره کرد زیرا بخشی از شهروندان معتاد مجبورند غذای مورد نیاز خود را از داخل سطل زباله پیدا کنند اما باید پذیرفت که تنها معتادان نیستند که روزی خود در سطل‌های زباله جست‌وجو می‌کنند بلکه افرادی هم هستند که نان‌آور خانواده بوده و به سبب مشقت‌های زندگی ناچارند به این شکل روزی خود را به دست آورند!
وی افزود: به دلایل جامعه‌شناختی برخی افراد مجبورند علیرغم نگاه‌های بدی که متوجه این کار است با زیر سوال رفتن شأن خود و برچسب‌هایی که به آن‌ها زده می‌شود به زباله‌گردی روی آورند.
میرزاپور در پاسخ به این سوال که راهکار کاهش زباله‌گردی چیست اضافه کرد: راهکار اصلی، کارهای بنیادی، ساختاری و اصولی است زیرا این موضوع یک مسئله ساختاری بوده و بخش زیادی از آن جدای از آسیب‌های اجتماعی مانند اعتیاد، عوامل اقتصادی و نبود دسترسی به شغل و درآمد مناسب است که این افراد را وادار به زباله گردی می‌کند!
وی تنها راه حذف زباله‌گردی را ایجاد اشتغال و کاهش جمعیت معتادان دانست و تاکید کرد: تحقق این امر نیاز به انجام اقدامات اقتصادی و اجتماعی دارد و لازم است تمام دستگاه های مرتبط با حوزه آسیب‌های اجتماعی به طور هماهنگ به آن بپردازند تا به تدریج، پدیده زباله‌گردی از شهرهای بزرگ رخت بربندد.
میرزاپور درباره راهکارهای کاهش زباله‌گردی اظهار کرد: پدیده زباله‌گردی به دلیل مسائل اقتصادی کشور به وجود آمده است و تا زمان بهبود اوضاع اقتصادی، این تبعات نیز وجود خواهد داشت زیرا زباله‌گردها نمی‌توانند جذب اقتصاد رسمی کشور شوند و بسترهای شغلی و اقتصادی مناسب برای آن‌ها وجود ندارد.
وی خاطرنشان کرد: در شرایطی که معضلات اقتصادی فراوان گریبان شهرهای بزرگ کشور را گرفته است، افراد به دلیل آنکه نمی‌توانند جذب اشتغال مولد شوند به ناچار روی به زباله‌گردی آورده‌اند، با این شرایط می‌توان پیش‌بینی کرد که بخش‌های دیگری از جامعه نیز در سال‌های آینده به این جمعیت اضافه می‌شود، به این سبب از هم اکنون باید اقدامات پیشگیرانه برای کنترل افزایش تعداد زباله‌گردها در تصمیم‌سازی خرد و کلان مورد توجه باشد!
▪️با بی‌تدبیری شهرداری بحث تفکیک پسماندها از مبداء جدی گرفته نشده است
تعداد ۵۹ مرکز دفن زباله شهری و روستایی در آذربایجان شرقی وجود دارد که میزان پسماندهای خانگی تولید شده در سطح استان حدود ۲۵۰۰ تن در روز است.
در این میان کلان شهر تبریز با میزان تولید زباله یک هزار و ۲۰۰ تن در روز بیشترین سهم میزان تولید زباله را داشته و در سایر شهرهای این استان یک هزار و ۵۲۳ تن در روز زباله تولید می‌شود.
موضوع تفکیک پسماند از مبدا مقوله ای است که هرچند تاکنون در کشور به طور کامل اجرایی نشده اما کلان شهر تبریز سال های مدیدی است که با فاصله ای شاید باور نکردنی در مقایسه با سایر کلانشهرهای کشور همچنان با سرعت لاک پشتی در اجرای طرح یاد شده عاجز مانده و به نظر می رسد در اصطلاح عامه، قدرت مافیای پسماند خشک در تبریز بر قدرت نهادهای عمومی همچون شهرداری چربیده است.
با وجود حجم بالای زباله ای که شهروندان تولید می کنند هنوز چرخه بازیافت برای زباله های تر و خشک به صورت جدی انجام نمی شود در صورتی که در بسیاری از کشورها، زباله را با نام طلای کثیف می شناسند، اما دیدگاه ما نسبت به پسماندها هنوز در قسمت آلودگی آن ها ختم می شود!
یک فعال محیط زیستی معتقد است که زباله گردها هم در این جامعه زندگی می‌کنند و به خاطر ارتباط مستقیم‌شان با پسماندهای آلوده، به‌راحتی می‌توانند انواع بیماری‌ها و آلودگی‌ها را به ویژه در ایام کرونایی در سطح شهرها انتشار دهند.
عاطفه مجتهدی افزود: قیمت ضایعات در سال‌های گذشته پایین بود و همین باعث می‌شد مردم به آن اهمیت ندهند اما اکنون برخی از همان ضایعات به طلای کثیف تبدیل شده‌اند.
وی اضافه کرد: البته می‌توان به افزایش قیمت برخی از ضایعات و پسماندها به چشم فرصت نگاه کرد زیرا اکنون بسترها برای سرمایه‌گذاری در حوزه بازیافت زباله و کارآفرینی از این طریق فراهم است پس باید در مدیریت سیاسی شهر به این موضوع توجه خاصی نمود!
مجتهدی تاکید کرد: زباله‌گردها یا تفکیک کنندگان غیررسمی پسماندها، در نتیجه بی‌تدبیری دستگاه های مربوطه همچون سازمان مدیریت پسماند شهرداری که از سنوات گذشته بحث تفکیک از مبداء را جدی نگرفته‌اند به وجود آمده است!
▪️مشارکت مردم می تواند نقش تعیین کننده ای در مدیریت پسماند داشته باشد
یک کارشناس حوزه بهداشت با اشاره به اینکه دلال های پسماند در دو سطح خرید می کنند گفت: در سطح خرد که از شهروندان می خرند و در سطح عمده که وابسته به خرید صنایع است ولی ما معتقدیم اگر شهروندان وارد این چرخه خرید و فروش شوند، هم تفکیک از مبدا صورت می گیرد و هم مبلغی را برای فروش پسماند دریافت می کنند و این به نفع شهروندان خواهد بود.
محمد ایمانی ادامه داد: در واقع یکی از راهکارها و سیاست های تشویقی برای مشارکت بیشتر شهروندان در طرح تفکیک از مبدا خواهد بود، چرا که بازیافت پلاستیک، کاغذ، شیشه و فلزات ارزش اقتصادی خوبی از نظر ارزش افزوده و اشتغال برای ما خواهد داشت لذا اگر زباله ها به صورت تفکیک شده از خانه های مردم بیرون بیاید، بی شک حجم زباله ها کاهش یافته و چرخه بازیافت نیز به سهولت محقق می شود.
وی افزود: پر واضح است که دفن زباله، پایان سرنوشت پسماندها نیست بلکه خود، سر آغاز ایجاد مشکلات اصلی برای محیط زیست است، چرا که باید به خاطر داشت که دفن زباله بدین معنی است که خاک با آلودگی همراه می‌شود و منابع زیرزمینی بیش از گذشته خطر همنشینی با شیرابه های ناشی از پسماند دفن شده را تجربه خواهد کرد و علاوه بر این مشکل، دفن پسماند در زمین فضای زیادی را اشغال می‌کند که این خود می‌تواند به معنی آلوده شدن منابع زیرزمینی و در نهایت به خطر افتادن سلامت افراد منجر شود، هرچند راه حل این مشکلات را بعضاً با دفن بهداشتی پوشش می دهند ولی آن نیز هزینه های گزاف اجرایی و مدیریتی را می طلبد.
ایمانی اضافه کرد: مشارکت و مسئولیت پذیری مردم می تواند نقش تعیین کننده ای در مدیریت پسماند داشته باشد، چرا که امروزه مردم به دلیل نبود امکانات لازم و یا عدم ارائه آموزش های لازم هیچ گونه نظارت و یا مدیریتی بر پسماندهای خود ندارند که این می تواند عاملی برای ایجاد مشکل در مدیریت پسماند شود، همچنین به دلیل عدم مشارکت مردم با شهرداری ها مشکلاتی برای جمع آوری پسماند ایجاد شده است.
عکسها از: وحید پوررضوی
