“عصرآزادی” به مناسبت صدور فرمان مشروطیت نقش تبریز در اولین انقلاب خاورمیانه را بررسی می کند؛

یک کارشناس سیاسی می گوید مردم در سال های اخیر از بی توجهی به قانون رنج برده اند و اکنون باید از مشروطیت و حوادث پس از آن درس گرفت!

?عصرآزادی آنلاین/ شهرام صادق زاده

در سال ۱۲۸۵ هجری شمسی مردم به اوضاع داخلی کشور و عملکرد شاهان قاجار معترض بودند که ریشه این اعتراضات را می‌توان در مواردی مانند آشکار شدن فساد در دستگاه اداری، ولخرجی‌های شاهان و درباریان از خزانه دولت، سفرهای تفریحی مظفرالدین‌شاه به خارج از کشور، ظلم و زورگویی به مردم و غیره مشاهده کرد و تمام این ماجراها به همراه آگاهی بیشتر مردم از اخبار جهان، انقلاب مشروطه را تشکیل داد.
انقلاب مشروطه را سرآغاز افتخارآمیز تثبیت گذار از جامعه سنتی به مدرن دانسته اند که دستاورد هایی مانند قانون اساسی، مجلس نمایندگان، تصویب قوانین قضایی و اقتصادی، تصویب قوانین مبارزه با نفوذ خارجی و حذف تیول داری، حذف شبان رمگی، تصویب قوانین آزادی مطبوعات را به بار آورد.
به باور کارشناسان امر و گواه تاریخ، تبریز مهمترین نقش را در تحقق انقلاب مشروطه داشته است که باید مورد واکاوی افزون تر پژوهشگران قرار گرفته و مجلس کنونی نیز با تصویب قطعی نامگذاری روز ۱۴ مرداد به عنوان روز “تبریز” این کُهن شهر را که آغازگر بسیاری از اولین های ایران بود برای همیشه در حافظه تاریخ ثبت نماید.
▪️وقوع انقلاب مشروطه ایران نخستین انقلاب مردمی خاورمیانه بود

فرمان مشروطیت در اصل، فرمان تشکیل مجلس شورای ملی است که مظفرالدین شاه قاجار در ۱۳ مرداد ۱۲۸۵ خورشیدی امضا کرد و یک روز بعد در تاریخ ۱۴ مرداد فرمان مشروطیت صادر گردید. مظفرالدّین شاه با امضای این فرمان درخواست متحصنین در جنبش مشروطه ایران را پذیرفت و با مشارکت مردم در امر حکومت موافقت کرد و بدین ترتیب در ایران برای نخستین بار حکومت مشروطه تأسیس شد.
یک عضو هیئت علمی دانشکده علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه تبریز گفت: انقلاب مشروطه یک نهضت و جنبش بود که در آن، ملت ایران با گذر از حکومت فئودالیسم که یک حکومت پارلمانی بود به یک حکومت مردم به مردم وارد شدند که عامل پیشرفت زمینه های مختلف اجتماعی در کشور گردید.
جلیل نائبیان افزود: انقلاب مشروطه نقطه عطفی برای کشورمان است چرا که پس از دو هزار و ۵۰۰ سال حکومت “ارباب رعیتی” برای اولین بار به معنای حکومت مردمی تبدیل شد و در حقیقت، نخستین انقلاب مردمی خاورمیانه بود.
وی با اشاره به اهمیت انقلاب مشروطه در تاریخ ایران اضافه کرد: با توجه به اینکه انقلاب مشروطه در تاریخ ایران اهمیت والایی دارد برای زنده نگه داشتن دستاوردهای این انقلاب باید کتاب هایی برای تمامی ابعاد آن برای نسل های دیگر نوشته شود تا آنها نیز از اتفاقات آن دوران باخبر شده و برای همیشه در ذهن نسل های بعدی مردم ایران زنده بماند.
نائبیان دوری از تکروی ها و حزب گرایی ها را یکی دیگر از دستاوردهای مهم انقلاب مشروطه دانست و یادآور شد: دوری از تکروی ها و حزب گرایی ها از دستاوردهای مهم انقلاب مشروطه بود.
این استاد دانشگاه با اشاره به نقش علما در انقلاب مشروطه تاکید کرد: با توجه به اینکه ایران یک کشور مذهبی است علما در آگاه سازی مردم ایران در دوران انقلاب مشروطه نقش والاتری داشتند لذا مردم با تابعیت از علما نهضت مشروطه را به خواستگاه اصلی خود رساندند که از آن جمله می توان به آیت الله کاشانی و سید بهبهانی اشاره نمود.
▪️به گواه تاریخ و اسناد موجود ریشه نهضت مشروطه از تبریز شکل گرفت

در چنین روزی مردم ظلمت زدهِ ایران و در راس آن مردم ستمدیده اما آگاه آذربایجان و تبریز برای رهایی از بند استبداد، استثمار و عقب ماندگی های سیاسی و اجتماعی به پا خاستند تا جامعه ای آزاد و عاری از ظلم و فساد و بی قانونی و بی عدالتی را بنیان نهند، در سال هایی که از هم گسیختگی و هرج و مرج جامعه ایرانی را فرا گرفته بود.
مردم تبریز بر اساس رسالت ملی و مذهبی خود علیه استبداد و استعمار مبارزه ای را آغاز کردند که در آن مفاهیمی همچون آزادی خواهی، عدالت طلبی، ستم سوزی، دیکتاتور ستیزی و مبارزه با قلدرمآبی و خان سالاری حرف اول و آخر مبارزان آن بود.
مبارزات مردمی برای مشروطه سازی نظام سیاسی ایران در کنار همراهی علمای دینی و مراجع موثر افتاد و شاه قاجار که از هر طرف خطر را احساس می کرد در پاسخ به تلگرام های مختلف، تسلیم شده و در صبحگاه ۱۴ مرداد ۱۲۸۵ شمسی فرمان مشروطه را برای ساختار سیاسی ایران صادر کرد تا به این ترتیب پس از یک سال و نیم تلاش، مبارزه و تحمل سختی های فراوان، جنبش و نهضت ملی مشروطه خواهی ایران به ثمر رسیده و حکومت ایران مشروطه شود.
مشروطه ای که به گواه تاریخ و اسناد موجود ریشه آن از تبریز شکل گرفت و به سایر نقاط کشور گسترش یافت نه تنها طیف روشنفکر، بلکه دهقانان، پیشه وران، کارگران، بازرگانان، تجار، روزنامه نگاران و طبقه میانی و متوسط جامعه را نیز با خود همراه کرد.
نقش برجسته تبریز در این نهضت تاریخی زمانی بیشتر نمود می یابد که متوجه شویم پس از به توپ بستن مجلس از سوی محمدعلی شاه و سرکوب شدید مشروطه خواهان، این تبریز بود که سخت ترین مقاومت ها را در برابر استبداد شاهی از خود نشان داد اما هزار افسوس که این ممارست ها در طول تاریخ چندان به چشم نیامد و این خطه قهرمان پرور همچنان از بی عدالتی و ظلم و ستم حاکمان در امان نماند.
زمانی که ناامیدی، مشروطه خواهان را فرا گرفته بود شخصیت های مبارز و آزادی خواهی همچون ستارخان ملقب به “سردار ملی” و باقرخان مشهور به “سالار ملی” با شجاعتی مثال زدنی رهبری جنبش مردمی مشروطه را در دست گرفته و باعث فرار محمدعلی شاه از کشور شدند!
▪️تبریزی ها با تحصیل نظام مشروطه آغازگر عصر جدیدی در ایران بودند

یک کارشناس مسائل سیاسی در تبریز با اشاره به اینکه قیام مشروطیت در تاریخ سیاسی ایران و آذربایجان مفهوم واقعی تاسیس آزادی در کشور بود گفت: مشروطیت حق دخالت ملت در اداره امور جامعه و موثر بودن آنها در اداره مملکت را هموار ساخت.
رحیم شهرتی فر افزود: انقلاب مشروطه برای قانون خواهی بود که برای به دست آوردن آن خون های زیادی ریخته شد و اگر امروزه در کشور با آسایش، امنیت و قانون مداری زندگی می کنیم مدیون رشادت ها و فداکاری های کسانی همچون ستارخان و باقرخان در آن سالهاست.
وی شخصیت های موسس انقلاب مشروطه را افرادی قابل ستایش و جان برکف خواند و اضافه کرد: سعی و تلاش آنها با همراهی و جهاد ملت در کنار موهبت های خاص الهی باعث شد این نهضت در پاره ای از موارد به موفقیت برسد و البته در برخی مقاصد نیز ناکام ماند!
شهرتی فر با تاکید بر اینکه باید آرمان ها و اهداف پدید آورندگان نهضت مشروطه برای مردم به درستی و طبق اسناد و شواهد تاریخی تبیین شود یادآور شد: برگزاری آیین های مربوط به مشروطیت فرصتی مغتنم برای بررسی و بازشناسی دلایل و عوامل ناکامی نهضت مشروطیت است که متاسفانه به دلیل تقارن با ایام خاص چنین امکانی وجود نداشت.
وی نهضت مشروطه را از سرمایه های ایران دانست و ادامه داد: تبریزی ها با تحصیل نظام مشروطه آغازگر عصر جدیدی بودند که جرقه این جنبش مردمی در قیام تنباکو به وسیله میرزای شیرازی زده شد و در پایان آن نیز مردم مرگ خودکامگی و استبداد را فریاد زدند.
شهرتی فر با تاکید بر ضرورت آشنایی نسل جوان با مفاخر آذربایجان و اندیشه های آنها، جلب توجه اهمیت مردم به قانون را یکی از بزرگترین دستاوردهای نهضت مشروطه برشمرد که متاسفانه به دلیل تحریف های مختلف نتیجه ای در شان مبارزات مردمی نداشت.
وی با بیان اینکه قانون گرایی جزو رئوس و سرفصل های محوری مشروطه خواهان بود اضافه کرد: باید اذعان کرد مردم در سال های اخیر نیز از بی توجهی به قانون رنج برده اند و اکنون باید از مشروطیت و حوادث پس از آن درس گرفت!
▪️نيروهای اجتماعی نقش تعيين‌ كننده ایردر روند انقلاب مشروطه داشته ‌اند

انقلاب مشروطه مهمترين تحول اجتماعي ايران در آغاز قرن بيستم و از مهمترين انقلاب های اجتماعي خاورميانه محسوب مي‌شود به گونه‌ ای که محور تحولات اجتماعي ايران در اواخر عصر قاجاريه و بعضاً پهلوی و همچنين تأثيرگذار در جنبش هاي ضد استعماري جهان به ويژه آسيا به خصوص در هندوستان و افغانستان ذكر شده است به طوری که همانند انقلاب های روسيه، چين و مكزیک جزئی از نهضت جهاني انقلابات در اوايل قرن بيستم نيز به شمار مي‌آيد.
با توجه به اهميت اين انقلاب و ميزان تاثيرگذاري آن در تحولات بعدي جامعه ايران در ابعاد مختلف سياسي، اجتماعي، اقتصادی، فكری، فرهنگي بررسي و شناخت نقش عوامل مؤثر در شكل گيري آن ضروري مي باشد و در اين ميان پر واضح است كه نيروهاي اجتماعي نقشي تعيين‌ كننده در روند انقلاب مشروطه داشته ‌اند.
بخشی از متن فرمان مظفرالدین شاه این چنین است: “…از این تاریخ، معین و مهیا خواهد نمود که به صحه ملوکانه رسیده و بعون‌ الله تعالی مجلس شورای ملی مرقوم که نگهبان عدل است افتتاح و به اصلاحات لازمهٔ امور مملکت و اجرای قوانین شرع مقدس شروع نماید و نیز مقرر می‌داریم که سواد دستخط مبارک را اعلان و منتشر نمایند تا قاطبه اهالی از نیات حسنه ما که تماماً راجع به ترقی دولت و ملت ایران است کما ینبغی مطلع و مرفه‌ الحال مشغول دعاگوئی دوام این دولت و این مجلس بی‌زوال باشند — در قصر صاحبقرانیه به تاریخ ۱۴ جمادی الثانیه ۱۳۲۴ هجری در سال یازدهم سلطنت ما”…
علاوه بر قهرمانی های تاریخی ستارخان و باقرخان در نهضت مشروطه، نام هایی همچون علی مسیو، حیدرخان عمواوغلی، میرهاشم دوه چی، میرزا ابراهیم آقا تبریزی، حاج علی داواچی، حاج محمدقلی خان آغ بلاغی، عباس قلی خان جوبندی، جعفرقلی خان، حسین بیگ قره داغی، زینال، کریم خان و ابراهیم خان از برادرزادگان ستارخان، حاجی عظیم خان برادر کوچک ستارخان، داداش بیگ و آقا بیگ اهری از جمله مبارزان و قهرمانان آذربایجانی نهضت مشروطه هستند که با جانفشانی های خود مسیر جدیدی برای حیات سیاسی و اجتماعی ایران باز کردند.