عصرآزادی” از تصمیمات اشتباه مدیریتی در محافظت از نگین فیروزه ای آذربایجان گزارش می دهد؛

? عصرآزادی آنلاین/ شهرام صادق زاده

بسیاری از کارشناسان وجود قصور گوناگون در ستاد احیای دریاچه اورمیه در ۸،۵ سال گذشته را عامل وضعیت بحرانی امروز این دریاچه می دانند زیرا اکنون سطح آب دریاچه حتی از زمان مشابه سال ۹۳ نیز کمتر است!
شرایط دریاچه اورمیه سالهاست به وضعیت بحرانی رسیده است اما وزارت نیرو دو سال پیش وعده داده بود هر سال حدود ۱/۱ میلیارد متر مکعب آب وارد دریاچه خواهد شد؛ در حالی که روند تبخیر بسیار بیشتر از این مقدار بوده و برای اینکه دریاچه خشک نشود باید دست کم سه برابر این حق‌آبه یعنی ۳/۴ میلیارد مترمکعب به آن اختصاص می‌یافت.
سرعت بالای خشک شدن دریاچه اورمیه در سال‌های اخیر در حالی بوده که مسئولان به توصیه کارشناسان محیط‌ زیست مبنی بر جلوگیری کامل از توسعه کشاورزی در این منطقه و همچنین توقف سدسازی در حوضه دریاچه، توجهی نشان ندادند.
در ۸ سال گذشته یک ستاد پرطمطراق با دریافت بودجه های عظیم داخلی و بین المللی قرار بود برای احیای دریاچه اورمیه برنامه ریزی کرده و بر حُسن اجرای برنامه ها توسط بخش های دولتی، خصوصی و خارجی نظارت داشته باشد و در یک برنامه ۱۰ ساله یا در صورت بروز خشکسالی های پیش‌بینی‌نشده، کمی طولانی تر دریاچه را به تراز اکولوژیک آن برساند اما پس از گذشت سالیان متمادی این اتفاق رخ نداده و تا مرگ نگین فیروزه ای آذربایجان تنها چند قدم باقی مانده است…
▪️دو قسمت شمالی و جنوبی دریاچه اورمیه تقریباً از هم جدا شده است

در پی انتشار اخباری در فضای مجازی درباره خشک شدن کامل دریاچه اورمیه مدیر کل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست گفت: دریاچه اورمیه هنوز به‌ صورت کامل خشک نشده اما تقریباً دو قسمت شمالی و جنوبی آن از هم جدا شده و حدودا یکهزار کیلومتر مربع از دریاچه باقی‌مانده است.
آرزو اشرفی‌زاده افزود: بر اساس آخرین اطلاع‌ رسانی از وضعیت دریاچه اورمیه از دفتر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان غربی، تراز هفته گذشته سطح آب دریاچه اورمیه ۱۲۷۰.۱۹ متر، وسعت دریاچه ۱۰۱۰ کیلومتر مربع و حجم آب موجود ۱.۳۹ میلیارد متر مکعب بوده در حالی که در مدت مشابه سال گذشته تراز سطح آب دریاچه ۰.۵۳ متر، وسعت دریاچه ۱۲۵۱ کیلومتر مربع و حجم آب موجود ۱.۵ میلیارد متر مکعب بیشتر بود.
وی اضافه کرد: به عبارت بهتر در سال ۱۴۰۰ تراز سطح آب ۱۲۷۰.۷۲ متر، وسعت دریاچه ۲۲۶۱ کیلومتر مربع و حجم آب موجود در دریاچه ۲.۸۲ میلیارد متر مکعب گزارش شد.
اشرفی‌زاده درباره اقدامات لازم برای افزایش تراز دریاچه و اتصال جزایر جدا شده در نیمه شمالی و جنوبی دریاچه توضیح داد: یقیناً تامین حق‌ آبه زیست محیطی دریاچه نیاز است و در صورت عدم تامین آن، قاعدتاً وضعیت با توجه به روند و میزان بالای تبخیر تا اواسط پاییز امسال قطعاً میزان بیشتری تبخیر را نیز خواهیم داشت و سطح تراز دریاچه به کمترین میزان خود در چندین سال اخیر خواهد رسید!
با افزایش خطر خشک شدن کامل دریاچه اورمیه و بروز این فاجعه زیست محیطی، کارشناسان طوفان و باد‌های نمکی به شعاع صد‌ها کیلومتری که احتمالاً اکثر شهر‌های شمالی، مرکزی از جمله تهران و حتی شمال شرق کشور را نیز در بر خواهد گرفت را پیش بینی می‌کنند.
به گفته متخصصان، از راهکار‌های فوری نجات دریاچه اورمیه می‌توان به تخصیص حق آبه دریاچه از سد‌های حوضه آبریز آن و تکمیل پروژه انتقال آب به دریاچه اورمیه و اصلاح پل میانگذر غیرمهندسی و طرح نکاشت زمستانه اشاره نمود.
▪️دولت باید با تمام قوا برای احیا اورژانسی دریاچه اورمیه گام بردارد

دریاچه اورمیه به عنوان یکی از سه دریاچه بزرگ شور جهان در ۲ دهه اخیر به دلایلی همچون خشکسالی مداوم، برداشت بی رویه منابع آب زیرزمینی در حوضه آبریز، توسعه باغات و کشاورزی و سدسازی شروع به خشکیده کرده است.
کارشناسان می گویند خشکیدن کامل این دریاچه و گرد و غبار نمکی آن زندگی ۱۵ میلیون نفر را تهدید می کند و اقدامات ستاد احیای دریاچه اورمیه تنها در اسم و عنوان آن خلاصه شده است.
رئیس هیات تحقیق و تفحص از فعالیت های ستاد احیای دریاچه اورمیه گفت: اقدامات اورژانسی برای احیای دریاچه اورمیه همزمان با پیشبرد فرایند تحقیق و تفحص باید انجام شود.
روح الله متفکرآزاد افزود: هیات تحقیق و تفحص وظیفه بررسی و واکاوی فرآیندهای انجام شده از گذشته تاکنون و گزارش تَرک فعل های احتمالی در ستاد احیای دریاچه را بر عهده دارد؛ در این فرآیند از هیچ اجحافی چشم پوشی نخواهد شد اما در وضعیت فعلی منتظر نتایج حاصل از هیئت تحقیق و تفحص نخواهیم ماند و مطالبات مردم در خصوص دریاچه را پیگیری خواهیم کرد.
وی یادآور شد: دولت باید با تمام قوا، تلاش های خود را برای احیا اورژانسی دریاچه اورمیه مصروف دارد زیرا در وضعیت فعلی دیگر جایی برای کم کاری و خطا در بحث احیای نگین فیروزه ای آذربایجان نداریم.
متفکرآزاد اضافه کرد: وضعیت امروز دریاچه اورمیه حاصل عدم توجه در خور مدیریت سابق است که در تحقیق و تفحص با ظرافت و دقت بالا بررسی و به سمع و نظر مردم و مسئولان مربوطه خواهد رسید.
وی اضافه کرد: خوشبختانه با کاهش دما در هفته های آینده میزان تبخیر آب دریاچه کاهش خواهد یافت و از دولت و مجموعه های اجرایی انتظار داریم با آغاز سال آبی جدید، تمام قد و به صورت ضربتی برای جلوگیری از مرگ دریاچه تلاش کنند.
متفکر آزاد تاکید کرد: امیدواریم در مرحله اول با تلاش دولت و مجلس و با همراهی مردم هرچه سریع تر شاهد رسیدن سطح دریاچه به تراز هیدرولوژیک باشیم.
▪️از رئیس جمهور درخواست می کنم به وزیر نیرو ماموریت ویژه بدهد

تصمیمات اشتباهی که وضعیت این دریاچه را به وخامت امروز انداخته، مربوط به امروز و دیروز و یک دولت و دو دولت قبلی نیست بلکه در یک فرآیند زمانی و با یک انفعال نظارتی از سوی سازمان محیط زیست و سایر دستگاه‌های نظارتی این وضعیت رخ داده است.
تحقیق و تفحص در رابطه با دریاچه اورمیه از این منظر است که ببینیم با شعار احیای این دریاچه و تشکیلاتی که ایجاد شد با صرف هزینه‌های قابل توجه، چند درصد از اهداف تعریف‌شده محقق شد!
عمق فاجعه مرگ تدریجی دریاچه اورمیه به حدی است که داد نماینده ولی فقیه در استان را نیز درآورد که همانا مردم آذربایجان شرقی و غربی نگران خشک شدن دریاچه ارومیه هستند.
حجت الاسلام سیدمحمدعلی آل‌هاشم گفت: دریاچه اورمیه به طرف خشک شدن کامل حرکت می‌کند لذا از رئیس جمهور درخواست می کنم به وزیر نیرو ماموریت ویژه بدهند تا حداقل پاسخی برای نگرانی مردم آذربایجان داده شود.
وی خطاب به ابراهیم رئیسی افزود: آقای رئیس جمهور! همانگونه که در سفر به آذربایجان شرقی در تبریز در مصاحبه پایان سفر اشاره کردید بحث دریاچه اورمیه بحث استانی و منطقه‌ای نیست بلکه مشکل کشور است.
آل‌هاشم با اشاره به اقدامات انجام شده برای احیای دریاچه اورمیه تاکید کرد: اقداماتی از جمله انتقال پساب تصفیه خانه فاضلاب تبریز به دریاچه اورمیه انجام شده و طرح هایی هم در دست اجراست، اما نتیجه چیست؟
آنطور که در گزارش‌ها آمده است تنها یکهزار کیلومتر مربع از این دریاچه زنده مانده؛ رقم ناچیزی که از وسط به دو نیم تقسیم شده و حالا مردم آذربایجان و سایر مناطق کشور به جای دیدن دریاچه‌ نوستالژیک با مجمع الجزایری روبرو هستند که از دل این دریاچه بیرون آمده و قرار است فعالیت اکوسیستمی این جزایر برای آنها طوفان نمک و شن و مشکلات زیست محیطی به همراه داشته باشد.
به گفته متخصصان محیط زیست، وضعیت فعلی دریاچه پای پرندگان مهاجر را از این دریاچه قطع کرده و میزبانی حیوانات وحشی می گردد؛ حیواناتی که حضورشان برای ساکنان اطراف دریاچه مشکل آفرین شده و اکوسیستم آن را مُختل خواهد نمود.

▪️بقایای دریاچه در بحبوحه مشکلات کشور به فراموشی سپرده شده است

اکوسیستم دریاچه اورمیه در تعدیل دما و آب و هوای منطقه تاثیر بسیاری دارد و در واقع می توان گفت وجود آن، نوعی سپر بلا برای آذربایجان و مناطق همجوار به حساب می‌آید اما چرا بخش زیادی از دریا‌چه‌ای که زمانی کشتیرانی در آن رونق داشته حالا به بیابان تبدیل شده است؟
بر اساس پیش‌بینی کارشناسان تا اواخر مهر ماه سال ۱۴۰۱ تبخیر در دریاچه اورمیه ادامه داشته و سطح تراز آب به رقم روز اول شروع پروژه احیای دریاچه خواهد رسید و جنوب دریاچه کاملاً خشک خواهد شد.
برای همین منظور باید بررسی شود که بعد از این همه سال عملیات پرهزینه طرح احیای دریاچه اورمیه چقدر و چند درصد از سهم ۸۲ درصدی مدیریت اشتباه حوضه آبریز نگین آبی آذربایجان اصلاح و بهبود یافته است؟!
یکی از مهم‌ترین نگرانی‌های حامیان طرح تحقیق و تفحص از عملکرد ستاد احیای دریاچه اورمیه، صرف‌نظر از روشنگری‌های مالی و هزینه‌ای، چاره‌جویی برای نجات این دریاچه است که هنوز هم در پشت گوش متولیان امر قرار گرفته است.
به جریان افتادن طرح تحقیق و تفحص از عملکرد ستاد احیای دریاچه اورمیه در مجلس یازدهم، به‌ رغم انکار برخی نمایندگان حامی این طرح، البته رنگی از سیاست‌زدگی هم دارد چرا که بالاخره قرار است منصوب شدگان منتسب به اصلاح‌طلبان برای پاسخگویی به مجلس اصولگرایان فراخوانده شوند.
علاوه بر آنکه به گفته سید سلمان ذاکر – نماینده مردم ارومیه در مجلس – یکبار در مجلس هشتم هم طرح تحقیق و تفحص از عملکرد ستاد احیای دریاچه اورمیه مطرح شد اما دو فوریت این طرح رای نیاورده و از دستور کار صحن خارج گردید و حالا در شرایط فعلی دریاچه به نظر می‌رسد حتی اگر تحقیق و تفحص، با قصد زمین زدن مخالفان و با نگاه جناحی به اجرا درآمده، آنچه اهمیت دارد در شرایط فعلی که تداوم کاهش نزولات جوی، دست در دست بسیاری سوءتدبیرها و سیاست‌گذاری‌های رانتی و رابطه‌ای در سنوات گذشته همه امیدها برای نجات این دریاچه را از بین برده پیدا کردن راه‌حلی برای باقی مانده بقایای دریاچه است که آن هم در بحبوحه مشکلات کشور به فراموشی سپرده شده است.