عصرآزادی آنلاین/ قدیر گلکاریان، مدرس روابط بین الملل Near East University
در هفته گذشته آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا سفری آنی به عربستان سعودی کرد تا راه های راضی کردن عربستان سعودی در نزدیکی بیشتر با ایران را مسدود کند. البته بی تردید در پشت این سفر هراس رژیم اسرائیل نیز مد نظر بود. اما مذاکرات انجام گرفته میان وزیر خارجه ایالات متحده آمریکا با محمد بن سلمان نه تنها به نتیجه ای نرسید که حتی سایت خبری فارین افرز در یادداشتی کوتاه نوشت که بنابه اظهار منابع مطلع، بن سلمان ایالات متحده را در صورت فشار مضاعف در سیاست های مستقلانه تهدید به قطع ارتباط کرده است. در همین حال سایت خبری- تحلیلی المانیتور نیز در گزارشی در خصوص سفر بلینکن به عربستان سعودی با ذکر نقل قولی از وزیر خارجه آمریکا نوشت که بلینکن گفته است که رابطه بین عربستان سعودی و ایالات متحده از نوع استراتژیک است و درک متقابلی نسبت به همدیگر دارند.
همین اظهار نظر در خبرگزاری عربی الشرق نیوز نیز بدین مضمون آمده است که: “رابطه مشترک میان دو کشور یک رابطه استراتژیک است. من فکر می کنم آنچه که ما شاهد آن هستیم، همگرایی فزاینده در مشارکت ما برای پیشبرد در موضوعات مورد علاقه دوجانبه برای عربستان سعودی در قبال ایالات متحده است و به همین دلیل، نگاه ما نه تنها به عربستان که به سایر کشورهای منطقه ای و فراتر از آن بوده و خواهد بود.”
با این تفاسیر می توان گفت که سفر بلینکن به پادشاهی عربستان سعودی در هفته پیش نشان‌دهنده چرخشی تازه در روابط دوجانبه است که با روی کار آمدن جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده در ژانویه 2021 آغاز شد. عربستان سعودی در یکسال و اندی گذشته شرایط جدیدی از سیاست خارجی خود را به نمایش گذاشته است که بعد از روی کار آمدن جو بایدن، تغییرات رفتاری و شیوه سیاسی بیشتر حس می شود. دولت فعلی ایالات متحده متوجه شده است که عربستان سعودی با توجه به قدرت نفتی و اقتصادی و اختیارات تشکیل جلسه میان کشورهای حوزه خلیج فارس و حتی اتحادیه عرب به راحتی می تواند جبهه خاصی را در برابر ایالات متحده ایجاد کند. ایالات متحده هم در وضعیتی است که نمی تواند هیچ راه حلی برای مقابله با عربستان به ویژه با رویکرد مثبت در ایجاد روابط دیپلماتیک با ایران پیدا کند. آمریکا می داند که در صورت پایان دادن به جنگ در یمن، تقویت بازدارندگی منطقه ای علیه ایران از امور محتمل است و اگر حل و فصل لازم در یمن تحقق یابد، جنگ داخلی از بین خواهد رفت. دیگر بهانه ای برای آمریکا وجود نخواهد داشت که در منطقه دست به بی ثباتی بزند. همین طور سودان که از مناطق مورد اولویت ایالات متحده است، اگر عربستان را از دست بدهد، نخواهد توانست کنترل بخش عمده ای از کشورهای مسلمان و نزدیک به مرزهای غربی شبه جزیره عربستان در آفریقا را در دست داشته باشد، چه رسد به تلاش برای احیای مذاکرات دیرینه اسرائیل و فلسطین. بنابراین، مذاکره و قانع کردن عربستان در راستای اهداف ایالات متحده به همه چیز ارجحیت دارد. سفر آنتونی بلینکن هم در راستای همین نگرانی ها بوده است. به عبارتی بلینکن تلاش دارد تا پادشاهی عربستان را برای بازگشتن به مسیر اصلی در روابط مشترک قانع سازد.
اما… اگر در بعد اقتصادی، به سرمایه گذاری عربستان سعودی در ایالات متحده، به ویژه در صنایع مختلف، از جمله فناوری، هوافضا، و همچنین G6/G5، که همچنان به رشد خود ادامه می دهد، توجه کنیم؛ آن گاه می توان به دست بالای عربستان سعودی در ضربه زدن به اقتصاد ایالات متحده بیشتر پی برد. آن هم در شر ایطی که برخی از کشورهای مهم در سطح جهان تلاش بر این دارند که استفاده از دلار را در مبادلات اقتصادی و تجاری کنار بگذارند. در کنار این اگر تمایل پادشاهی عربستان را که هنوز در حال کسب درآمد از کشورهای شرقی، از جمله فروش نفت به چین و هند بوده، مد نظر قرار دهیم؛ آنگاه به روشنی می توان دریافت که ایالات متحده به راستی از عربستان سعودی واهمه دارد. این در حالی است که عربستان سعودی حتی در بخش تولید شیر و فرآورده های لبنی در ایالات متجده به سرمایه گذاری هنگفتی دست زده است. بنابراین اگر ادعا می شود که بن سلمان وزیر امور خارجه ایالات متحده را تهدید کرده است، به دور از پندار منطقی نیست.
جالب است این را هم ذکر کنم که بلافاصله یک روز بعد از سفر بلینکن به ریاض، محمد بن سلمان، ولیعهد و نخست‌وزیر عربستان، روز سه‌شنبه، با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه گفت‌وگوی تلفنی داشت که در این مذاکرات دو جانبه بر هماهنگی عربستان و روسیه در مورد تولید و قیمت‌گذاری نفت در اوپک پلاس تاکید کرده اند. این یکی دیگر از نقاط اصطکاک است که در آن ایالات متحده، شاید با ناله ای نامحسوس آن را عیان نساخته است. لیکن بر کسی پوشیده نیست تا زمانی که ریاض و مسکو دومین و سومین تولیدکنندگان بزرگ نفت جهان باشند، همکاری عربستان با روسیه در سیاست نفتی یک واقعیت واقعی خواهد بود.
موضع عربستان سعودی در قبال روسیه، جدای از نفت، بسی غیر قابل انتظار است. حتی عربستان نسبت به قضیه جنگ اوکراین- روسیه متفاوت تر از دیدگاه های بسیاری از رهبران سیاسی در خاورمیانه، آفریقا و آسیا نگاه می کند. هرچند موضع روشنی در این زمینه آشکار نکرده است ولی همین که بن سلمان در همین هفته از زلنسکی، رئیس جمهوری اوکراین درخواست کرده است که به زمینه شکل گیری مذاکرات دو جانبه با پوتین رضایت دهد، نشان می دهد که در پنهان بر محور خواسته پوتین حرکت می کند.
در جبهه ای دیگر، ایالات متحده نتوانست بن سلمان را در درک خاستگاه آمریکا در مورد روابط آن کشور با چین متقاعد کند. زیرا بن سلمان بعد از مذاکراتش به صراحت در مصاحبه مطبوعاتی اعلام کرد که: “من فکر می‌کنم که شراکت ما و چین مزایای قابل توجهی دارد و احتمالاً این همکاری رشد خواهد کرد… ما هنوز یک مشارکت امنیتی قوی با ایالات متحده داریم و نباید آن کشور از مناسبات ما با چین تردیدی داشته باشد.”
از سوی دیگر با نگاهی به سیاست های تهاجمی چین در خاورمیانه می توان گفت که هرچند آن کشور نمی تواند با روابط امنیتی آمریکا و عربستان سعودی رقابت کند یا آن را خدشه دار سازد ولی شرایط فردای میدان بازی سیاسی را نمی توان از اکنون پیش بینی کرد. زیرا کوچکترین تحول غیر قابل پیش بینی می تواند مسیر را به انواع جهات تغییر دهد.
مهمترین چیزی که بن سلمان را به تهدید برای قطع روابط با آمریکا سوق داد، چیست؟
ناظران سیاسی معتقدند که خط گسل میان ایالات متحده و عربستان سعودی در محور انرژی هسته ای است که عربستان به شدت طالب برخورداری از آن است. این در حالی است که نتانیاهو، نخست وزیر رژیم اسرائیل به صراحت برخورداری عربستان از توان مندی هسته ای را تهدیدی دیگر در خاورمیانه برشمرده است. اما ایالات متحده در همین حال تلاش دارد که روابط بین عربستان با اسرائیل را عادی سازی کند. هر چند این هدف از دوران ترامپ شروع شده ولی اکنون توسط دولت بایدن از آن به عنوان یک منافع امنیت ملی برای ایالات متحده یاد می شود. در سفر بلینکن به عربستان سعودی این موضوع نیز در دستور کار جلسه وی بود.
همان طور که مشخص است، عربستان گام های لازم را در این رابطه برداشته و شرایط مناقصه را اعلام کرده است. چین یکی از کشورهایی است که در مناقصه شرکت خواهد کرد. لذا به نظر می رسد آمریکا با توجه به اینکه نمی خواهد بیش از این عربستان در چنگ چین باشد، شاید با بهترین و بالاترین امکانات حاضر به احداث تأسیسات هسته ای در عربستان شود که این نیز خود ضربه ای است به اسرائیل.
زیرا آمریکا مجبور به این است که امتیازاتی به عربستان بدهد تا عربستان را در جرگه دوستان اسرائیل قرار دهد و موضوع تأسیسات هسته ای یکی از ورق های بازی برنده عربستان خواهد بود.
