فقر فضای سبز در کلانشهر تبریز و علل گسترش ساخت و سازهای پُرسود از نگاه "عصرآزادی"
فضای خاکستری > فضای سبز
?عصرآزادی آنلاین/ شهرام صادق زاده
امروزه فضای سبز جزئی از نظام کالبدی کلانشهرها به شمار می‌رود که نقش مهمی در زندگی اجتماعی شهروندان داشته در حقیقت، گسترش آن، راه حل مناسبی برای بسیاری از مشکلات حاد شهری است که علاوه بر ارتقای کیفیت منظر شهر، می‌تواند از آلودگی هوا و ترافیک جلوگیری نماید.
تبریز از گذشته‌های دور تا چند سال پیش به عنوان باغ شهر شناخته می‌شد و باغها و فضاهای سبز بسیاری در محیط درونی و برونی شهر همچون باغ‌های منطقه لاله، بارنج، بهار، باغمیشه، قره آغاج، قیرمیزی باغ، باغشمال، قره مَلیح و غیره وجود داشت اما متأسفانه این باغها و فضاهای سبز به دلایل مختلف همچون احداث ساختمان های تجاری، آپارتمان‌سازی و امثال آن تخریب و یا تغییر کاربری داده‌اند.
این در حالی است که به عقیده کارشناسان شهرسازی، فضاهای سبز بخش ضروری و لاینفک پیکره شهرهای بزرگ را تشکیل می‌دهند که عدم توجه کافی به این مهم می‌تواند تبعات منفی بسیار زیادی به خصوص در افزایش آلودگی هوا و افزایش تعداد مبتلایان به بیماری تنفسی شود و این، دقیقاً موضوعی است که در کلانشهر تبریز اهمیت دو چندانی به خود می‌گیرد زیرا در ادوار سابق مدیریت شهری، تماماً شعار داده شده و اقدام عملی در مورد توسعه فضاهای سبز به ندرت انجام گرفته است که بسیار تاسف آور می باشد…
▪️فضای اول
افزایش جمعیت شهری و نتیجتاً گسترش و توسعه فضایی شهری نامناسب شهر تبریز به پیرامون آن باعث تخریب اراضی و باغات مناسب اطراف شهری گردیده که برنامه ریزی‌های نادرست، سیستم مدیریتی نامناسب و نیروی انسانی غیر متخصص در مجموعه مدیریت شهری از عوامل اصلی تخریب این فضاها بوده است.
در یک پژوهش که اطلاعات اولیه آن از سازمان های مختلف همچون مسکن و شهرسازی آذربایجان شرقی، شهرداری‌های استان و غیره جمع آوری گردیده و با استفاده از نقشه کاربری منتج از تصاویر ماهواره‌ای و مصوبات کمیسیون ماده ۵ استان، به تجزیه و تحلیل تغییرات کاربری شهری و توسعه کالبدی شهر تبریز پرداخته شد در نهایت با استفاده از مدل هلدرن به بررسی رشد بی قواره شهری پرداخته شده و نتایج حاصله، نشانگر آن است که هدایت نادرست توسعه شهری در دوره ۱۶ ساله باعث تخریب بیش از ۱۱۰۰ هکتار از فضای سبز و بیش از ۳۷۰۰ هکتار زمین زراعی تبریز شده است که واقعاً تعجب آور می باشد!
شهر تبریز از نظر عمرانی و ساخت و ساز در حال پیشرفت است اما کمبود فضای سبز و به خصوص پارک های محله ای خود را به خوبی نشان می دهند و جوانان از نبود یک پارک زیبا برای گذراندن اوقات فراغت خود در آن ناراضی هستند زیرا فضای سبز شهری به عنوان بخش جاندار محیط شهری، مکمل بخش بی جان شهر، نقش مثبتی در سلامتی شهروندان بر عهده دارند.
در حقیقت از دهه‌ها پیش، کارشناسان و قانون گذاران حوزه مدیریت شهری با تعریف و تفکیک کاربری‌های ویژه در شهر سعی کردند ساز و کاری را ایجاد کنند که هیچ کلنگی بر محدوده‌های فضای سبز فرود نیاید اما این راه هم کارساز نبوده و نتوانست غول بی‌شاخ و دُم ساخت و سازهای سودمند را سر جایش بنشاند!
▪️فضای دوم
یک کارشناس منابع طبیعی در آذربایجان شرقی معتقد است توسعه بی برنامه شهر و عدم توجه به پیشنهادات طرح جامع در توسعه تبریز که توسعه شهر در آن طرح‌ها به سوی جنوب و شمال غربی پیشنهاد گردیده بود ولی شهر برخلاف این پیش‌بینی‌ها به طرف شرق و شمال شرق که باغات در آن مناطق مستقر بوده است، توسعه یافته و باعث تخریب این زمین‌ها گردید!
احمد بایبوردی افزود: سیستم مدیریتی نامناسب شهری و دخالت ارگان‌ها و مقامات استانی در توسعه شهری نیز باعث توسعه نامناسب تبریز گردیده، به طوری که بر اساس مصوبات کمیسیون ماده ۵ شهر تبریز در سال‌های ۸۵ و ۸۶، بیش از ۵۶ هکتار از کاربری فضای سبز به کاربری های دیگر تغییر یافته است، همچنین نتایج حاصل از مدل هلدرن نشانگر آن است که ۴۰ درصد رشد فیزیکی شهر مربوط به افزایش جمعیت شهر و ۶۰ درصد آن مربوط به رشد افقی و اسپرال تبریز بوده است.
وی اضافه کرد: در شرایط کم آبی، اصولاً کاشت چمن و هر گونه گل و گیاه زینتی و فصلی که برای نگهداری آن باید آبیاری انجام گیرد ممنوع شود که در شهر تبریز همه روزه شاهد آبیاری چمن‌ها در فضای سبز شهری هستیم که برخلاف اصول علمی رایج در کشورهای پیشرفته می‌باشد.
رئیس مرکز تحقیقات، آموزش کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان شرقی تاکید کرد: در سال ۹۵ طی یک تحقیق، نقش تخریبی گسترش کاربری مسکونی در کاهش چشمگیر فضای سبز منطقه یک تبریز بسیار حائز اهمیت بود که نتایج این مطالعه نشان داد در یک دوره ۱۱ ساله، این منطقه با کاهش تقریبی ۹۸ درصدی فضای سبز مواجه شده، در حالی که استاندارد سرانه فضای سبز برای هر شهروند در کشور ما ۲۵ مترمربع است و این رقم در داخل شهر تبریز حدود ۴ – ۸ مترمربع می‌باشد که رقم بسیار نگران کننده ای برای یک شهر دو میلیونی قلمداد می گردد.
بایبوردی اضافه کرد: عوامل متعددی از جمله شکسته بودن جدول ریفیوژها و خروج آب از آنها، نشت نمک آب حاصل از نمک پاشی در زمستان به پای درختان، نصب انواع موانع فیزیکی از اصلی ترین عوامل محدودیت زا برای درختان رفیوژهای کنار خیابان و فضای سبز میادین است که باعث کاهش سطح فضای سبز شهری می‌شوند.
▪️فضای آخر
سرانه فضای سبز تبریز تا حدود بسیار زیادی از استانداردهای واقعی فاصله دارد به طوری که برخی منابع، سرانه فضای سبز واقعی این شهر را حوالی ۷ مترمربع عنوان می کنند که در حد میزان فضاهای سبز مناطق کویری همچون یزد، اصفهان و غیره است!
کارشناسان می گویند مشکل آبیاری فضای سبز شهر تبریز تنها به روش آن محدود نمی شود بلکه به نظر می رسد انتخاب اغلب سامانه های آبیاری مکانیزه که در فضاهای سبز شهر نصب شده و در حال بهره برداری است بدون مطالعه و طراحی انجام شده اند!
از طرفی بحران خشکسالی و کم آبی، سال های متمادی است که گریبان گیر کشور شده و با وجود اینکه سال های پر بارشی را نیز تجربه کرده ایم اما این بحران همچنان کشور و آذربایجان شرقی را تهدید می کند.
درختان كهنسالی كه از دهه هاي پيش در خيابان هاي اصلي همچون شهناز سابق، بلوار، نصف راه، میدان ساعت، شاه گولی، طالقانی و غیره به عنوان نمادي از یک باغ شهر بزرگ در نزدیکی دامنه هاي كوه سهند، رشد كرده بودند اكنون در خزان عمر چندين ساله خود قرار دارند؛ درختاني كه با اندكي توجه مي توانست ساليان متمادي، زينت بخش خيابان هاي این باغ شهر باشد اما هر از گاه به انحای مختلف قطع و یا از پا می افتند!
بدین ترتیب، شاخه هاي خشكيده و تنه پر زخم و درد اين درختان و عدم رسيدگي دستگاه هاي متولی، زخم هاي جبران ناپذيري بر پيكر نحيف و پير درختان وارد آورده است به طوری که استقامت خود را با ورزیدن تندبادها از دست داده و پیکر پوسیده خود را همچون فرش زیرپای مردم بر خیابان ها پهن می کنند و معلوم است که تاکنون بدون حمایت رشد کرده اند و کسی به فکر جایگزینی آنها در سایر مناطق نبوده و مدیران ادوار گذشته فقط شعار داده اند!
