آذربایجان نبض دلدادگان

عصرآزادی/ شهرام صادق زاده

دهه اول محرم امسال هم با گذر از روز عاشورا و دریافت پیام زندگی آن به اتمام رسید و هوای دل عاشقان و دلدادگان حسین بن علی (ع) اوج گرفت که نبض حسینی تا موسم اربعین کماکان به تپیدن ادامه خواهد داد تا نام حسین تا ابد بر سینه مسلمین باقی بماند.
همزمان با ماه محرم، ماه پیروزی خون بر شمشیر مناطق مختلف آذربایجان شرقی لباس عزا بر تن کرده و مساجد، حسینیه ها و تکایای شهرها و روستاهای مختلف استان رنگ عزای حسینی به خود گرفت و اصناف، کسبه و بازاریان بازار تاریخی تبریز و سایر شهرها همراه سرایه داران با نصب علم‌های سیاه حسینی و اشعار و نوحه‌های مشهور بر دیوار‌های سراها، تیمچه‌ها و سر در مغازه‌ها سرتاسر بازار را سیاهپوش کرده و به عزای ماه محرم در بازار نشسته اند.
رژه شاه حسین گوی یا همان شاخسی مراسم و رژه‌ای حماسی است که نشأت گرفته از اتفاقات شب عاشوراست که در این شب ۷۲ نفر از یاران سیدالشهدا به رهبری حبیب بن مظاهر زمانی که دل نگرانی حضرت زینب (س) را می‌بینند به بیرون از خیمه ها آمده و شمشیرهای خود را بهم می‌زنند و یا حسین می‌گویند و به نوعی غرش می‌کنند تا آمادگی و جان برکفی خود را به عقیله بنی‌هاشم حضرت زینب (س) نشان دهند که رژه شاخسی مردم آذربایجان و تبریز نیز با تأسی به همین اقدام طراحی شده است تا آمادگی خود را برای جان برکفی نشان دهند…

▪️دهه اول

آیین های ایام محرم و روزهای تاسوعا و عاشورا در منطقه آذربایجان متنوع و متعدد است اما سنت تشت گذاری از مراسم قدیمی و مخصوص عزاداری محرم است که به نوعی مراسم پیشواز برای ماه محرم به حساب می‌آید که مردم اردبیل تشت‌هایی را به مسجدها و حسینیه‌ها آورده و با قرار دادن در بالای سر خود، دور مسجد می‌گردند و سپس داخل تشت ها را آب می‌ریزند و مردم عزادار به تشت و آب آن دست می‌زنند که در واقع، آب داخل تشت، نماد آب رود فرات است که به روی امام حسین(ع) و یارانش بسته شد و اصل این رسم، سمبل بیعت با امام حسین (ع) و حمایت از حضرت ابوالفضل (ع) است.
از دیگر رسوم تورک‌ها، رسم عَلَم بندی است که با پارچه‌های زیاد بسته می‌شود، معمولاً دستمال‌ هایی که علم با آن بسته می‌شود آنقدر زیاد است که در قسمت‌هایی بالای آن هم دستمال می‌بینید لذا کسانی که در این ماه گوسفند یا چهارپایی را نذر کرده باشند در زیر علم، آن را قربانی می‌کنند و مردم مراغه معتقدند که این علم باید تا اربعین برپا و دست نخورده باقی بماند.
در غروب روز نهم ماه محرم یا همان تاسوعا نیز، افرادی که برای گرفتن حاجت یا باز شدن بخت، اقدام به نذر توزیع کردن شمع می‌کنند که به ۴۱ مسجد رفته و در هر کدام از مساجد، یک شمع روشن می‌کنند، معمولاً افراد حاجتمند با پای برهنه این رسم را بجا می‌آورند که در هر مسجد هم جایگاهی برای روشن کردن شمع وجود دارد تا افرادی که نذر کرده‌اند در این مکان‌ها شمع هایشان را روشن کنند.
رسم مشعل گردانی نیز یکی از جالب‌ترین رسوم تورک ها در ماه محرم است که معمولاً در برخی شهرهای جنوبی آذربایجان و مشخصاً در شهرستان عجب شیر برپا می گردد لذا پولکه که در اصل یک توپ ساخته شده از پارچه است را با سیم می‌بندند و بعد به نفت آغشته می‌کنند.
توپ پارچه‌ای نفتی شده را آتش می‌زنند و در فضای تاریک می‌چرخانند که این رسم به یاد یاران امام حسین (ع) و برای گرامیداشت آنها برگزار می‌شود و به غیر از این مراسم شاخص، صدها رسم و آیین دیگر نیز در مناطق مختلف شهری و روستایی منطقه آذربایجان برگزار می شود که ارادت و محبت تورک ها به اهل بیت (ع) را نشان می دهد.

▪️دهه دوم

یک کارشناس مذهبی در خصوص عظمت ماه محرم معتقد است که ماه محرم قبل از اسلام حرمت خاصی داشته و حتی در عصر جاهلیت نیز قوم عرب در این ماه جدال را ترک کرده و این ماه را محرم می گفتند چرا که اولین ماه سال بوده که جنگ حرام اعلام شده است!
حجت الاسلام اصغر همایونی افزود: امام حسین (ع) تنهاترین مولودی است که قبل از به دنیا آمدن برای او گریه کرده‌اند که حتی جبرئیل روضه‌ سیدالشهدا را برای حضرت آدم خوانده و قبل از پیامبر(ص) نیز انبیا برای امام حسین(ع) گریه کرده و مطالب زیادی در این مورد توسط اولیا و اوصیا نقل شده است.
او با اشاره به آفت‌های عزاداری اضافه کرد: در طول تاریخ آفت‌های بسیاری وجود داشت که دشمن از آنها سوءاستفاده کرده و تعدادی از دوستان اهل بیت (س) نیز به آن دامن می‌زدند که بزرگترین آفت عزاداری، روضه های کذب و دروغ است که منبع تاریخی نداشته و عظمت امام حسین(ع) را زیر سوال می‌برد زیرا در برخی از هیئات، این موارد رواج داشته و گویا هیئت و خانقاه را اشتباه گرفته‌اند.
همایونی، برخی اشعار را غلوآمیز خواند و تاکید کرد: در رابطه با تحریفات روز عاشورا، مسائل زیادی مطرح شده و دلیل آن به مقاتل بعد از دوره‌ صفویه مرتبط می‌شود که افراد با رجوع به آن منابع دچار شک و تردید می‌شوند که ماجرای عروسی حضرت قاسم (ع) نمونه‌ای از این تحریفات است!
وی با تاکید براینکه عزاداری سید الشهدا (ع) اهمیت زیادی دارد و اهل بیت عصمت و طهارت (ع) در هیچ وضعیتی این عزاداری را ترک نکردند، در خصوص ویژگی های عزاداری امام حسین (ع) بیان کرد: اگر فردی استطاعت مالی و جانی داشته باشد باید به حج برود که در غیر این صورت گناه کبیره مرتکب شده است اما در صورت ناامن بودن راه ها، حج واحب نبوده چرا که امکان کشته شدن وجود دارد و این کار به منزله‌ خودکُشی است در حالی که زیارت سیدالشهدا (ع) به منزله‌ ۷ حج بوده که در صورت ناامن بودن راه ها ۷۰ حج ثواب دارد و کشته شدن در این راه نیز همانند شهادت است.

▪️دهه سوم

با ورود ماه محرم و عزاداری حسینی در اقصی نقاط جهان عشق و ارادت به سالار شهیدان به نمایش گذاشته می شود؛ مردم مناطق مختلف آذربایجان نیز در این ماه در قالب هیأت‌های عزاداری، زنجیرزنی و سینه‌زنی سر از پا نشناخته و با اشک و آه و ماتم با برگزاری مراسم سوگواری یاد و خاطره امام حسین (ع) و یاران باوفایش را گرامی می‌دارند.
پرچم ماتم حسینی قرن‌هاست که با وجود فراز و نشیب‌های بسیار به همت عاشقان امامت در دیار آذربایجان همچنان در اهتزاز است، مردم منطقه آذربایجان همه‌ ساله مراسم عزاداری محرم و صفر را به صورت گسترده و به شیوه‌ای سنتی و خاص برگزار می‌کنند که زبانزد طیف مذهبیون است.
روضه‌خوانی در منازل و تکایای آذربایجان در غیر از ماه‌های محرم و صفر نیز برگزار می‌شود اما از دهه پایانی ماه ذیحجه، آذربایجان یکپارچه چهره حسینی به خود می‌گیرد، به طوری که اکثر شهروندان چند روز قبل از فرا رسیدن ماه محرم لباس‌های مشکی پوشیده و دستار سیاه به نشانه عزا بر سر خویش می‌بندند و پرچم‌های عزا را در کوچه ها و بازارها نصب می‌کنند.
در بازار سرپوشیده و سنتی تبریز نیز مراسم عزاداری با شور و شوق خاصی برپا می‌شود؛ گروهی از عزاداران بازار با پوشیدن کُت و شلوار مشکی به صورت یکدست و متحدالشکل آیین‌ها و عزاداری‌های خاصی را برگزار می‌کنند.
نذر و احسان در ماه محرّم در پاسداشت نام و یاد شهدای کربلا از جمله آیین هایی است که محبّان اهل بیت(ع) را گرداگرد سفره معنوی جمع می کند تا از برکات آن، همگی متنعم شوند لذا در این خصوص احسان سراهای متعددی در سطح استان وجود دارد که از اول محرم تا اربعین سالار شهیدان در عمده آنها روزانه ۲ هزار و ۵۰۰ پرس غذا تهیه و توزیع می‌شود.
بروز و ظهور برخی بدعت های ناروا در برخی از دسته های عزادارای خیابانی تبریز در سال های اخیر، نگرانی و آزردگی خاطر مسئولان مذهبی و دوستداران و شیفتگان خاندان عصمت و طهارت را سبب شده که آغاز نشدن عزاداری ها از مساجد، استفاده از موسیقی های تند و نامتعارف، نوحه خوانی با ریتم موسیقیایی و غیرمذهبی و حرکات سبک برخی از مداحان در حین نوحه از جمله آنهاست که کارشناسان مذهبی بر ضرورت اصلاح آنها در سالهای آتی تاکید دارند!