دموکراسی ارمغان آذربایجانی ها به ایران

????عصرآزادی/ شهرام صادق زاده

انقلاب مشروطه مجموعه تلاش‌های نظری و عملی است که از یک قرن و ربع در ایران آغاز شد و هدف اصلی آن محدود کردن قدرت شاهان، استقرار نظام پارلمانی و شکل گیری دمو کراسی و استقرار قانون و آزادی مطبوعات و عدالت قضایی بود.
منشاء این تحولات دو شهر تبریز و تهران بود اما تبریز به دلیل خاستگاه قاجاریان که ۱۳۷ سال حکومت کردند مهمترین شهر سیاسی و منطقه آذربایجان، مهمترین ایالت ایران بود که به دلیل دروازه ورود هر نوع اولین های تمدن، اندیشه و مردان تاثیرگذار آن نقش ممتازی در شکل گیری و پیروزی نهضت مشروطه و به لرزه در آوردن استبداد داخلی و خارجی  ایفا کرد و به همین خاطر است که تاریخ نویسان، نقش تبریز و آذربایجان در نهضت مشروطه را پایه و اساس شکل گیری، تداوم و پیروزی نیم بند آن و استقرار پارلمان و قانون و آزادی‌های سیاسی ایران می دانند.
آنطور که صفحات زرین تاریخ معاصر نشان می دهد در سال ۱۲۸۵ شمسی مردم  به اوضاع داخلی کشور و عملکرد شاهان قاجار معترض بودند که ریشه این اعتراضات را می‌توان در مواردی مانند آشکار شدن فساد در دستگاه اداری، ولخرجی‌های شاهان و درباریان از خزانه دولت، سفرهای تفریحی شاه به خارج از کشور، ظلم و زورگویی به مردم و غیره مشاهده نمود که تمام این ماجراها به همراه آگاهی بیشتر مردم از اخبار جهان، انقلاب مشروطه را رقم زده و نام تبریز را بر پیشانی آن نهاد که ۱۴ مرداد هر سال به موجب تاثیر این شهر بر تحولات انقلاب مشروطه، روز تبریز را یدک می کشد گرچه اعتنای ملی بر این مهم نبوده و جای خالی ثبت آن در تقویم رسمی کشور بسیار غریبانه و حُزن انگیز است…

بعد از مرگ مظفرالدین شاه، محمدعلی شاه به حکومت رسید که مخالف شدید مشروطه بود و از این رو، وقتی اولین مجلس مشروطه ۲ سال پس از شروع در سال ۱۲۸۷ تشکیل شد توسط نظامیان روس و به یاری حکومت محمدعلی شاه به توپ بسته شد که بعد از این ماجرا فضای جامعه بسیار خفقان آور گشته و بسیاری از افراد آزادیخواه، روحانیون، و روزنامه‌نگاران اعدام شدند.
در این گیر و دار، جنگ اول جهانی نیز رخ داد و به سبب آن اوضاع داخلی ایران بیش از پیش بهم ریخت و در نهایت، نهضت مشروطیت توسط ستارخان و باقرخان دو چهره مردمی و آزادیخواه دیار آذربایجان احیا گردید که این مبارزان جسور با ایستادگی و مقاومت در برابر نیروهای دولتی و ایجاد ارتباط با آزادیخواهان در شهرهای دیگر ایران و سرانجام با حمله به تهران و سقوط محمدعلی شاه، پیروزی بزرگی را به دست آوردند.

استاد تاریخ دانشگاه های تبریز با اشاره به نقش پررنگ تبریز در گذشته ایران معتقد است درباره شهری سخن به میان می‌آوریم که زمینه فکری، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و هنری بیش از هزاران سال را عهده‌دار بوده است چراکه تبریز پایتخت ۵۰۰ ساله ایران در ادوار مختلف بوده و گرچه بعدها تهران به پایتختی کشور انتخاب گردید اما از تبریز به عنوان دارالسلطنه ایران یاد شده است.
“داود یکرنگیان” به نامگذاری شایسته و بجای سالروز صدور فرمان مشروطیت توسط مظفرالدین شاه در ۱۴ مرداد به عنوان روز تبریز پرداخت و افزود: این امر پیش زمینه‌ای داشته است که به اقدام شایسته سازمان ملل متحد در سال ۲۰۱۷ باز می گردد که اقدام به نامگذاری روز ۳۱ اکتبر هر سال به نام روز جهانی شهرها نمود.
وی ادامه داد: هدف از این نامگذاری، عملی نمودن شهر بهتر – زندگی بهتر بود و با این اقدام شایسته سازمان ملل متحد، بستر و زمینه مناسبی برای تمام دولت‌ها و ملل جهان فراهم گردید تا بتوانند با آگاهی از تمدن، فرهنگ و هنر ملل مختلف در طول تاریخ، در توسعه جوامع بشری و همراستا با موفقیت‌های خود گام نهاده و با همکاری چند جانبه جهانی بین کشورها و شهرهای مختلف جهان از هر نژاد، رنگ، دین و سرزمین در رشد و اعتلای فرهنگ جهانی پیشگام شوند.
یکرنگیان اضافه کرد: همراه با سایر شهرها، تبریز به عنوان شهر آرزوها و مهد اولین‌ها در طی ۶ سال اخیر و با تلاش دست‌اندرکاران شهری با بیش از ۲۰ شهر جهان پیوند اتحاد خواهر خواندگی را رقم زده که در بین آنها استانبول، پرجمعیت‌ترین و خجند کم جمعیت‌ترین آنهاست و در این راستا بود که در زمان مدیریت شهرداری مهندس ایرج شهین باهر به منظور تثبیت و مقام تاریخی و بی‌همتای تبریز و نقش ارزنده آن در انقلاب مشروطه، روز ۱۴ مرداد با هدف ثبت در تقویم رسمی کشور به شورای شهر تبریز پیشنهاد گردیده و در دوم آذر ۱۳۹۸ عنوان روز تبریز از سوی شورای فرهنگ عمومی آذربایجان شرقی به تصویب رسید.
وی با ذکر این نکته که فرمان مشروطیت و امضای آن در نوزدهمین سال حکمرانی مظفرالدین شاه، ایران و در بحبوحه حوادث تلخ و شیرین انجام گرفت تاکید کرد: علل این انقلاب را باید در دوران قبل از بروز انقلاب مشروطه جستجو کرد لذا از حوادث تلخ آن زمان، دو دوره جنگ‌های ایران – روسیه و عهدنامه‌های ننگین ترکمانچای و گلستان که موجب از دست رفتن ۷ منطقه گردید و حوادث شیرینی همچون تاسیس چاپخانه، انتشار روزنامه، اعزام دانشجو به خارج از کشور، راه‌اندازی دارالفنون و آشنایی مردم با مظاهر فرهنگ غربی مانند دوربین عکاسی، تلگراف، برق، تراموا و غیره اشاره کرد که تمام حوادث آن دوران در کتب بازرگانان آگاه مانند سیاحت نامه ابراهیم بیگ آمده و همگی دست به دست هم داده و نوید آن را به مردم منطقه داد که پایان شب سیه، سپید است!

یکرنگیان یادآور شد: پس از امضای فرمان مشروطیت توسط مظفرالدین شاه خطاب به صدراعظم وقت – میرزا نصرالله خان مشیرالدوله – لازم بود که قانون مشروطه نوشته شود که بعد از کشاکش‌های زیاد قانون اساسی در ۱۷ دی ۱۲۸۵ توسط مظفرالدین شاه امضا و به رسمیت شناخته شد اما پس از ۱۰ روز دیگر، او رحلت نمود.
استاد تاریخ دانشگاه های تبریز اظهار کرد: قانون اساسی مشروطه در ۵۱ اصل، بیشتر طرز کار مجلس شورای ملی و مجلس سنا را نشان می‌داد و به این جهت در آن دوران به نظامنامه معروف گردید اما در آن از حقوق ملت و اختیارات حکومت ابداً حرفی به میان نیامد و نیاز مبرم به متمم قانونی داشت که بعدها ظرف مدت دو ماه و با ۱۰۷ ماده در ۱۴ مهر ۱۲۸۶ به امضای محمدعلی شاه رسید.
وی بیان کرد: در حقیقت، انقلاب مشروطه گرچه به ظن صحیح تمام مورخان کتب تاریخی، جنبشی بود که از تهران آغاز گردید اما تبریز آن را پاس داری کرده و به سرانجام رساند که نقش انجمن ایالتی تبریز در این دوران بسیار موثر بود که در بین ۱۰۰ انجمن ایران که ۴۸ مورد آن در تهران مستقر بودند درخشید زیرا برخی از انجمن‌ها مخالف وقوع انقلاب مشروطه بودند و تنها انجمنی که معتقد بود پشتوانه انقلاب مشروطه، نیازمند نیروی نظامی است، انجمن ایالتی تبریز و آذربایجان بود اما محمدعلی شاه روی خوشی به انقلاب مشروطه چی ها نداشت و به کُلنل لیخوفِ روسی – فرمانده قزاق های مقیم تهران – دستور داد در دوم تیر ۱۲۸۷ مجلس را به توپ بستند که به دوران استبداد صغیر معروف است که تا ۲۵ تیر ۱۲۸۸ شمسی به طول انجامید.
یکرنگیان، نقش انجمن ایالتی تبریز و آذربایجان در تداوم انقلاب مشروطه به رهبری ستارخان و باقرخان را بی بدیل دانست و گفت: زیرا نقش تبریز در ۱۴ مرداد ۱۲۸۵ به عنوان ستاره درخشان این انقلاب می‌درخشد که توانست انقلاب مشروطه را پاس داری نموده و با مبارزات بزرگمردان آذربایجان بتوانند تبریز را به کانون مشروطه‌ خواهان تبدیل نماید.

وی اذعان کرد: مشروطه نقطه عطفی در مبارزات سیاسی – اجتماعی دوران معاصر محسوب می‌گردد؛ دوره‌ای که جامعه ایران تحول چشمگیری را در بسط و گسترش قانون و دموکراسی آغاز کرد و پس از هزاران سال از شاهنشاهی مطلقه به مشروطه خواهی تغییر رویه داد.
بدین ترتیب، به گفته اساتید حوزه تاریخ معاصر اگر تبریز، ستارخان، باقرخان و حمایت انجمن ایالتی آذربایجان نبود انقلاب مشروطه در همان زمانی که مجلس توسط لیاخوف روسی و به دستور محمدعلی شاه به توپ بسته شد فرو می ریخت در حالی که سردار ملی و سالار ملی به همراه مبارزان آذربایجانی توانستند آن را حفظ نموده و به منصه ظهور برسانند گرچه ۱۹ سال بعد از مشروطیت با روی کار آمدن رضاخان پهلوی دوران خفقان دیگری به وجود آمد اما ۱۴ مرداد روزی است که تاریخ جهان آن را فراموش نخواهد کرد و کماکان با نام تبریز عجین است!