عصرآزادی آنلاین/ سید فرید پیمان، مدیر مسئول
جمله معروفی هست که میگه “ایرانی‌ها ملتی هستند که با شعر صحبت می‌کنند و روی شعر راه می‌روند.” درک این جمله برای کسانی که تجربه گام برداشتن بر فرش دستباف ایرانی را دارند، چندان دشوار نیست. یکی از مهمترین ابداعات مردم ایران، تبدیل فرش از کالای صرف به یک هنر کاربردی بوده است. به طوری که هر تکه از یک قالی ایرانی را می‌توان به‌عنوان تابلوی نفیس روی دیوار قاب کرد. ترکیب وتناسب برخی عناصر ظاهری مثل طرح، رنگ، نقش فرش دستباف و ابعاد با عوامل باطنی مثل اندیشه‌های اسلامی و روحیات ایرانیچنان اثری آفریده است که می‌توان آن را مظهر کامل فرهنگ و هنر ایران دانست. در تاریخچه فرش ایرانی دستباف صدها سال است که ایرانی‌ها خود را با هنر قالی‌بافی به دنیا معرفی می کنند و از آن یک صنعت سودآور ساخته اند.
صنعت فرش در ایران یکی از منابع مهم درآمدهای ارزی است. با توجه به جایگاه ویژه قالی ایرانی در بازارهای جهانی و همچنین نیازکشور به کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی ، تلاش در جهت صادرات فرش می‌تواند به رشد اقتصادی کشور کمک کند البته به شرط رفع موانع. صنعت فرش دستباف در چهل سال اخیر، شاهد نوسانات زیادی بوده و اکنون یک دهه است که به دلیل خلاهای ساختاری، مدیریتی، تولیدی، تجاری وبازرگانی روند نزولی دارد.
سال گذشته فرش دستباف ایران در رده چهارم جهان قرار داشت که این جایگاه، سقوطی برای صنعت فرش ایرانی محسوب می‌شد. صنعت فرش دستباف ایران طی سال‌های متوالی در دهه هشتاد در رتبه اول جهان قرار داشت. ولی با در پیش گرفتن یک روند نزولی در دو دهه اخیر، در سال ۱۴۰۱به رتبه چهارم سقوط کرده و دچار رکود ۹۰ درصدی است. صنعت فرش در ایران حالا با بیش از ۱۰ هزار تولیدی فرش و ۲ میلیون شاغل و بافنده فرش به حیات خود، هر چند نیمه‌جان ادامه می‌دهد. در صنعت فرش دستباف تبریز، اصفهان، کاشان و قم از برترین مناطق تولیدی محسوب می‌شوند.
اخیراً فرحناز رافع، رئیس مرکز ملی فرش ایران در نشست خبری درباره موانع صادرات فرش دستباف گفته است: مهمترین مانع صادرات فرش در حال حاضر تحریم است. همچنین از سال ۱۳۹۷ تعهد ارزی مطرح شد که مشکلات بسیاری برای صادرات فرش ایجاد کرده است. تعلیق کارت‌های بازرگانی که به خاطر قوانین دست و پاگیر رخ داده هم عامل دیگری است که باعث خروج صادرکنندگان خوشنام از بازار شده است. نتیجه چنین روندی منجر به این شد که کشوری همچون هند جایگزین ایران در بازار جهانی فرش شد. یعنی ایران به جایگاه پنجم جهانی سقوط کرده است. هر چند که در بودجه سال ۱۴۰۲ فرش را از پرداخت تعهد ارزی معاف دانسته اند ولی هنوز جدول و دستورالعمل آن ابلاغ نشده است. از طرفی دیگر تحریم و همین قوانین دست و پاگیر باعث شده است که میزان صادرات در سال ۱۴۰۱ به ۵۰ میلیون دلار کاهش یابد!
زمانی که به مشکلات فوق مشکلات داخلی قالیبافان کشور از قبیل بیمه قالیبافان، افزایش شدید قیمت مواد اولیه و سیر نزولی صادرات فرش که زمانی دومین منبع صادرات غیر نفتی کشور به حساب می آمد را اضافه کنیم، کاهش صادرات و سپردن جایگاه جهانی فرشایران به رقبا دور از انتظار نمی باشد. در این صورت است که کشورهای جهان به سوی تولیدکنندگان فرشی می روند که جا پای فرش ایران می گذارند. هر چند فرش تولیدیاین کشورها از لحاظ کیفیت و طرح به پای فرش ایران نمی رسد ولی زمانی که شما بازار جهانی خود را به دلایلی که گفته شد از دست بدهید کشورهای دیگر که زمانی در تولید فرش دستباف مطرح هم نبودند جای فرش اصیل ایرانی را می گیرند.
این وضعیت زنگ خطری است برای صنعت فرش به خصوص در شهرهای تبریز، قم و اصفهان که بیشترین صادرات را داشته اند. صنعتی که با بیش از ۲ میلیون شاغل در کشور مهمترین نقش را در اقتصاد غیر نفتی بازی می کند در صورت تداوم چنین وضعیتی به رکود و نزول خود ادامه خواهد داد و در ریتینگ جهانی هر سال پایین تر خواهد آمد.
بنابراین لازم است فکر اساسی در این مورد اندیشیده شود و تا دیر نشده که به نظر می‌رسد خیلی هم دیر شده است به فکر نجات این صنعت دیرپا در کشور باشیم. در واقع می توان گفت صنعت فرش هم به مانند دیگر صنایع تولیدی متاثر از وضعیت کلی اقتصاد کشور است که باید برای آن چاره ای اساسی اندیشیده شود.
