قلب آذربایجان در صنعت می تپد

عصرآزادی/ شهرام صادق زاده

ضرورت تکمیل زنجیره تولید در آذربایجان شرقی به عنوان بزرگترین و معدود استان دارای بخش خصوصی فعال و توانمند کشور بر کسی پوشیده نیست  اما عدم تکمیل این زنجیره  یکی از اصلی‌ ترین چالش‌ های این منطقه به شمار می رود که از  تصدی‌گری و واگذاری بخش صنعت و حتی معدن به بخش خصوصی، خصوصاً در حوزه زنجیره تولید فولاد می‌تواند بسیاری از چالش‌های این حوزه را مرتفع نماید.
فعالان حوزه صنعت آذربایجان شرقی می گویند قیمت‌ گذاری در بورس کالا، با شرایط یکسان برای همه تولیدکنندگان صورت می‌گیرد  در صورتی  که فولادکاران این استان از معادن و تولیدکنندگان مواد اولیه صنعت فولاد فاصله دارند و مجبورند علاوه بر هزینه خرید مواد اولیه، هزینه حمل‌ و نقل قابل‌ توجهی نیز پرداخت کنند که همین مسئله سود آنها را در صورت عرضه در بورس کالا نسبت به فولادکاران خوزستان یا پایتخت کشور کاهش می‌دهد.
آنها با اشاره به تولید ۳۰ درصد تولیدات فولادی ایران در آذربایجان شرقی  به بالاتر بودن قیمت تمام‌ شده محصولات فولادی در این استان اعتراض داشته و معتقد هستند اگر پافشاری بر قیمت‌ گذاری دستوری وجود دارد، باید قیمت‌ گذاری آن به‌ صورت منطقه‌ای و بر اساس قیمت تمام‌ شده در هر منطقه باشد تا به بخش خصوصی آسیبی وارد نشود…

◾️زنجیره اول

آذربایجان شرقی ســابقه دیرینــه ای در  بخــش صنعــت دارد به طــوری کــه راه انـدازی اولیـن کارخانـه نخریسی بـزرگ در تبریـز در سـال ۱۲۸۸، ایجـاد ۵ واحـد صنعتـی بـزرگ از ۸ واحـد بـزرگ صنعتـی کشـور در طـول سـالهای ۱۲۹۷ الی ۱۳۰۴ در سطح اســتان، تجربــه ۷۰ ســاله در صنایــع نســاجی و چــرم، ایجــاد واحدهــای بــزرگ صنعتــی ماننــد تراکتورســازی، ایــدم،  ماشین ســازی،  پمپـیران و دورمــن دیــزل در دهـه ۵۰ و ایجـاد واحدهایـی نظیـر پتروشـیمی تبریـز، واحدهـای تولیـدی شـیرینی و شـکلات، واحدهـای دارویـی، صنایـع تبدیلـی کشـاورزی، واحدهـای تولیـد الکتروموتور و واحدهـای تولیـدی فـولاد و لوازم خانگـی، همگـی حکایـت از سـابقه دیرینـه آذربایجان در صنعـت کشـور دارد.
با این اوصاف و علیرغم  سـابقه تاریخـی  و ظرفیت هـای آذربایجان شرقی، بررسـی وضعیـت صنعـت اســتان در ســال های اخیــر حکایــت از ســیر نزولــی جایــگاه ایــن بخــش در کشــور دارد که باید با آسیب شناسی های کارشناسی به وضعیت شکوفایی سالهای دور این منطقه در فعالیت های بخش صنعت بازگشت و به طور حتم، این امر شدنی است اما اندکی مسئولیت پذیری، وجدان کاری و باتدبیری می خواهد!
استاندار آذربایجان‌ شرقی اخیراً عقب  ماندگی در  زنجیره صنعتی را از مشکلات استان دانسته و گفته که یکی از مسائلی که جزو نیازهای استان بوده و ضروری است بخش دولتی و خصوصی همراه شوند، بخش صنعت است.
عابدین خرم، آذربایجان شرقی را  یک استان صنعتی دانست و افزود: اما مشکلاتی وجود دارد و از آنجایی که زنجیره صنعتی تکمیل نیست ارزش افزوده صنعتی در مقابل توسعه‌ای که انجام یافته است دچار یک عقب ماندگی می گردد.
وی اضافه کرد: با مطالعاتی که با مشارکت صنعتگران و نشست‌ هایی که با حضور بخش‌ های مختلف اتاق بازرگانی و خانه صنعت انجام شد، پروژه‌ هایی که در حوزه صنعت به عنوان تکمیل زنجیره و ارزش افزوده در استان ایجاد خواهند شد، شامل ۱۰۰ پروژه در حوزه ایجادی و ۹۰ پروژه در حوزه توسعه‌ ای خواهند بود.
خرّم در مورد میزان اشتغال این پروژه‌ ها نیز متذکر شد: در این ۱۹۰ پروژه در حوزه صنعت و معدن، بخش خصوصی و دولتی ۸ هزار میلیارد تومان هزینه کرده است که برای قریب به ۸۵۰۰ نفر  زمینه اشتغال ایجاد خواهد شد.

◾️زنجیره دوم

کمک به نوسازی و تکمیل زنجیره ارزش در راستای جلوگیری از خام  فروشی از جمله مسائل مهمی است که  در حال حاضر با اولویت متقاضیان فرآوری چرم که شامل کلیه حلقه‌ های زنجیره ارزش در تولید صنعت چرم‌ سازی از جمله چرم سبک و سنگین و حلقه  های پس از آن همچون کیف، کفش، پوشاک و سایر مصنوعات چرم می شود در حال انجام است که برای بخش های دیگری از جمله فولاد نیز صادق است.
یک کارشناس حوزه  سیاستگذاری انرژی با  اشاره  به وضعیت مخرب خام‌ فروشی صنعتی در استانهای صنعت خیز کشور می گوید  متأسفانه در بحث مربوط به  توسعه زنجیره  ارزش با اهمال‌ کاری فراوانی روبرو هستیم و به همین دلیل نیز در اکثر زنجیره‌ های ارزش صنعتی از صنعت  پتروشیمی گرفته تا صنعت دارویی شاهد شکاف بزرگ در زنجیره  ارزش هستیم.
سیدعلی مرتضوی افزود:  این مشکل عمدتاً در  بخش بالادست  زنجیره ارزش وجود دارد که  به صادرات محصولات می‌ پردازیم و در عوض محصولات با ارزش افزوده بالا در میان‌ دست و پایین‌ دست صنعت را وارد می‌کنیم.
وی افزود: این وضعیت مُخرب سبب شده است ارزش آفرینی بسیار پایینی در صنعت داشته باشیم  در حالی  که  با اعطای یارانه‌ های انرژی و  مشوق‌ های مالیاتی، دولت در طرف افزایش رقابت‌ پذیری صنایع اقدامات خوبی انجام داده و حاشیه سود این صنایع کم نیست ولی به سمت توسعه نمی‌رود!
وی اضافه کرد: سود حاصل از اعطای این حمایت‌ ها  موجب شده  خام‌ فروشی مواد صنعتی از صرفه اقتصادی بالایی برخوردار شود ولی در عوض این سود به جای توسعه ظرفیت تولیدی و همچنین تکمیل زنجیره  ارزش  به سمت جیب عده‌ ای خاص رفته و حاشیه سود رانتی برای آنها ایجاد نماید که  باید از هم اکنون نسبت به اصلاح این روند ضد رقابتی و ضدتوسعه‌ ای اقدام کرد.
این کارشناس حوزه صنعت و انرژی خاطرنشان کرد: اقدام مجلس در سر و سامان دادن به یارانه‌ های انرژی در جهت تکمیل زنجیره ارزش و بهره‌ وری بیشتر بسیار مناسب و خوب است و بحث اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه نیز قدم مهمی در جهت ایجاد مشوق جدید مالیاتی در جهت افزایش هزینه‌ کرد تحقیق و توسعه و کمک به صنایع در جهت ایجاد خلق ارزش بیشتر در اقتصاد است که اقدام اصلاحی بزرگی در زمینه نظام حمایت‌ های دولتی است.

◾️زنجیره آخر

یک فعال حوزه صنعت آذربایجان شرقی، کمبود نیروی انسانی ساده و متخصص را یکی دیگر از چالش‌ های عمده حوزه  صنعت استان برشمرده و معتقد است دولت باید برای حل این کمبود اقدامات سریع و سازنده‌ ای انجام دهد چرا که این موضوع برای آذربایجان شرقی که یکی از صنعتی‌ ترین استان‌ های کشور است به یک چالش تبدیل‌ شده و حرکت قطار پیشرفت آذربایجان را خواهد گرفت.
یعقوب دلال قدیم می گوید مجوز استفاده از نیروی کار خارجی یکی از راهکارهایی است که می‌تواند این کمبود نیروی کار را جبران کند اما این تنها راه نیست و دولت باید از گزینه‌ های مختلف برای حل این مشکل استفاده کند که اصلاح قانون کار در حوزه سخت و زیان آور نیز می تواند یکی دیگر از این راهکارها باشد و سختگیری های بیش از حد این صنعت را در حوزه سخت و زیان آور به حداقل برساند.
از نقاط ضعف  آذربایجان شرقی می توان به سیر نزولی اشتغال و ارزش افزوده  بخش صنعت استان در سال های اخیر، کافی نبودن صنایع بالادستی و پایین  دستی بخش صنایع معدنی، کمبود واحدهای فرآوری سنگ های گوهری، پایین بودن بهره  وری در بخش صنعت استان، پایین بودن سهم فعالیت‌های دانش بنیان در اقتصاد آذربایجان شرقی، عدم استفاده کامل از ظرفیت واحدهای صنعتی استان، ضعف در برنامه ریزی استراتژیک در حوزه علم و فناوری، عــدم اســتفاده حداکثــری از امکانــات تجارت الکترونیکی و سنتی بودن معاملات و ضعف آموزش برای ورود بــه بازارهای جهانی، پایین بــودن دانــش تخصصی و توانمندی  هــای علمی و کاربــردی تجار و بازرگانان، اصنــاف و کســبه اســتان، کمبود نیروی تخصصی تجارت خارجی در بخش خصوصی و دسـتگاه های دولتی، ضعف امکان تولید فرش های نفیس با سفارش پیوسته، فقـدان امکانـات کافـی شامل تجهیـزات گمرکـی ماننـد انبارهای مناسـب در اسـتان  بـرای انجـام کامـل صـادرات فـرش دسـتباف از اسـتان و بالاخره برق نامطمئن در بخش صنعت استان و محدودیت منابع آبی در توسعه واحدهای صنعتی در مناطق غربی آذربایجان شرقی اشاره کرد که کارشناسان حوزه صنعت معتقدند که باید برای رفع آنها گام های بزرگ و جدی برداشته شود!