“عصرآزادی” وقوع قیام ۲۹ بهمن ۵۶ مردم تبریز را واکاوی می کند؛ خیزش تبریز؛ کلید پیروزی انقلاب
?عصر آزادی آنلاین/ شهرام صادق زاده
تاریخ معاصر آذربایجان در کمتر از یک قرن، دو نقش عمده در تحولات ایران ایفا نموده است که قیام مردم تبریز در دوره استبداد صغیر و شکست محمدعلی شاه و قیام ۲۹ بهمن ۵۶ علیه محمدرضا شاه را شامل می گردد که هر دو تاثیر شگرفی در روند تاریخ معاصر کشور به جا گذاشته است.
در بررسی مسیر حوادث منجر به پیروزی انقلاب، قیام 29 بهمن تبریز اولین حلقۀ زنجیره ای بود که قیام 19 دی قم را به قیام‌های پی در پی ایران زمین متصل کرد.
از جمله نتایج مهم قیام خونین ۲۹ بهمن مردم تبریز می توان به رویارویی مردم با اساس سلطنت، ترویج شعار مرگ بر شاه در سراسر کشور، افزایش محبوبیت امام راحل در میان انقلابیون، افشای پوچ بودن ادعای گسترش آزادی های مدنی محمدرضا پهلوی و حقوق بشر جیمی کارتر رئیس جمهوری وقت آمریکا، تداوم انقلاب در سایه برگزاری مراسم چهلم قیام مردم تبریز در دست کم ۵۵ شهر بزرگ و کوچک اشاره کرد.
▪️قیام ۲۹ بهمن تبریز به عنوان قیام سرنوشت‌ساز مردم ایران تلقی می شود
چند روز قبل از واقعه ۲۹ بهمن ۱۳۵۶ با صلاحدید آیت الله شهید محمدعلی قاضی طباطبایی – امام جمعه وقت تبریز – تصمیم بر این شد که برای بزرگداشت چهلمین روز شهدای ۱۹ دی ماه ۵۶ شهر قم مجلس ختمی در تبریز برگزار شود و به همین مناسب روز جمعه ۲۸ بهمن ماه ۱۳۵۶ اعلامیه ای با عنوان دعوت مردم به برگزاری مراسم چهلم شهدای قم در مسجد قزللی در سطح شهر پخش شد که به امضای ۱۱ نفر از علما و روحانیون بزرگ آذربایجان همچون حضرات آیات قاضی طباطبایی، غروی، قزلجه ای و انگجی رسیده بود.
آن طور که از اسناد برمی‌آید قیام مردم تبریز تأثیر بسیار شگرفی در پیشبرد اهداف نهضت اسلامی و تضعیف پایه‌های رژیم پهلوی داشت به طوری که پس از آن زنجیره‌های چهلم‌های مداوم در سراسر کشور منتهی به سقوط رژیم ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی شد و از این جهت است که می‌توان از قیام ۲۹ بهمن تبریز به عنوان قیام سرنوشت‌ساز یاد کرد.
پس از قیام مردم تبریز، سخنرانان و خطیبان با بیان آتشین خود، ماجرای تبریز را با شرح و بسط در خور توجه، در تمام شهرها پخش کردند و به یک معنی، نخستین الگوی مبارزاتی عرضه شد و با تداوم حماسه‌ها تا ۲۲ بهمن ۱۳۵۷، پیروزی انقلاب را رقم زد.
سرکنسول گری آمریکا در تبریز در واپسین ساعات همان روز یادداشتی را به سفارت آمریکا در تهران اینگونه مخابره کرد: بیشتر تظاهر کنندگان را مردان جوان تشکیل می دهند و اهدافشان مظاهر جامعه غیرمذهبی از قبیل سینماها و کلوپ هاست.
نیروهای اجتماعی و مذهبی به حالتی در آمده اند که کنترلشان آسان نیست، شاه با تعویض استاندار آذربایجان و تحت انضباط در آوردن ساواک و مقامات پلیس این استان، به شورش های تبریز واکنش نشان دهد، با این حال چهل روز بعد، باز هم در شهرهای مختلف ایران تظاهرات و خشونت هایی به وقوع خواهد پیوست!
▪️مردم با تکیه بر مسجد، روحانیت و شهادت، پیروزی انقلاب را رقم زدند
یکی از اساتید دانشگاه‌های تبریز در خصوص نحوه وقوع قیام ۲۹ بهمن تبریز گفت: با توجه به مبارزات چندین ساله مردم ایران علیه نظام شاهنشاهی، فضای اجتماعی، فرهنگی و دینی ایران مترصد یک جرقه اساسی برای رخ دادن انقلاب بود که دی ماه سال ۵۶، روزنامه اطلاعات در یک مقاله فرمایشی، مطالبی ناروا و دور از واقعیت علیه امام به چاپ رساند و مردم قم نسبت به این اقدام واکنش نشان دادند و در نتیجه، تعدادی از مردم قم شهید شدند.
میکائیل جمال‌پور ادامه داد: مردم تبریز نیز با هدایت آیت الله سید قاضی طباطبایی در نظر داشتند به مناسبت چهلم شهدای قیام ۱۹ دی قم، مراسمی در مسجد قزلی تبریز برگزار کنند که رژیم ستم شاهی برگزاری این مراسم را تحمل نکرد و در نتیجه دستور بسته شدن مسجد قزللی را صادر کرد لذا پس از تجمع مردم مقابل مسجد در ۲۹ بهمن ماه سال ۵۶، سرگرد حق‌شناس با مردم مقابله کرد و با اسلحه کمری خود یکی از معترضان جوان را به شهادت رساند.
وی افزود: این حادثه باعث جریحه‌دار شدن روح مردم شد و سپس آنان به سمت خیابان‌ها راه افتادند و تا ظهر همان روز، ۱۴ نفر از جوانان تبریز به شهادت رسیدند و ده‌ها نفر نیز مجروح شدند لذا اگر شهادت شهید تجلا و سایر شهدا نبود، انقلاب به این زودی رخ نمی‌داد، همین شهادت جوانان، باعث الهام گیری مردم در جای جای کشور شد و مردم با تکیه بر سه سلاح مسجد، روحانیت و شهادت، پیروزی انقلاب را رقم زدند.
جمال پور با تاکید بر اینکه مردم آذربایجان در تحولات مهم اجتماعی، فرهنگی، علمی و سیاسی معاصر ایران پیشتاز بودند اضافه کرد: نمونه این موضوع، پیشتازی تبریز در نهضت تنباکو با هدایت آیت الله مجتهدی، هدایت نهضت مشروطیت با رهبری افرادی همچون باقرخان، ستارخان، ثقه الاسلام، خیابانی و سایر قیام‌های مردم علیه استبداد داخلی و استعمار خارجی است و مردم آذربایجان در این راه از بخشش جان خود نیز مضایقه نکردند.
این استاد دانشگاه تأکید کرد: مردم تبریز علاوه بر حضور در میان همه معرکه‌های سیاسی، هیچ‌گاه اجازه ندادند نهضت‌های ملی و دینی ایران دچار انحراف تحریف و یا الحاد شود.
▪️ارتش با کامیون های پر از سرباز و تانک، صحنه ای خونین را به وجود آورد!
جرقه سلسله قیام های مردمی در سال ۱۳۵۶ از قیام مردم قم در ۱۹ دی همان سال زده شد به طوری که پس از آن مراسم، چهلم این شهیدان پشت سر هم تاریخ ساز می شد و بدین ترتیب از طرف برخی از روحانیون مقیم قم اعلامیه‌هایی منتشر شد و در این اعلامیه‌ها از مردم درخواست شد که به مناسبت چهلمین روز شهید شدن، مبارزان انقلابی در اعتراض های ۱۹ دی ۱۳۵۶ در قم، اقدام به تعطیل مغازه‌ها کرده و مجالس گرامیداشت و عزاداری برپا دارند.
این در حالی است که فریدون هویدا در کتاب “سقوط شاه” نوشت: هنوز مدتی از واقعه قم نگذشته بود که در ۲۹ بهمن ۱۳۵۶ چندین هزار تن از مردم تبریز به عنوان بزرگداشت چهلم کشته شدگان حادثه قم دست به تظاهرات زدند و به دنبال آن نیز شورشی پدید آمد که بنا به گفته شاهدان عینی، در خلال آن برای اولین بار شعار مرگ بر شاه شنیده شد.
بنابراین تمام شهر دست به تظاهرات زد و نیروهای شهربانی تاب و توان هیچ گونه مقابله ای را نداشتند، مردم تا مدتی کنترل شهر را از دست مأموران رژیم خارج کردند.
حوالی ظهر به دستور “اسکندر آزموده” استاندار وقت آذربایجان، ارتش وارد عمل شد و با کامیون های پر از سرباز و تانک های خود صحنه ای خونین به وجود آورد و ده ها معترض را به شهادت رساند و صدها نفر را مجروح کردند.
ساواک با ارائه فهرستی از اقدامات صورت گرفته در قم و دیگر شهرها به طور مبسوط به حوادث تبریز پرداخته و در بخشی از آن نوشته است: در ۲۸ بهمن ۱۳۵۶ از طرف چند تن از روحانیون سر شناس شهر تبریز اعلامیه‌ای منتشر و در آن اعلام شد که به مناسبت چهلمین روز واقعه قم مجلس یادبود در مسجد میرزا یوسف مجتهدی تبریز برگزار خواهد شد، بنابراین در ۲۹ بهمن ۱۳۵۶ که با چهلم فاجعه قم در ۱۹ دی هم زمان بود در بسیاری از شهرهای کشور، به ویژه در قم مجالس ختم و سوگواری همراه با اعتراضاتی آغاز گردید.
▪️مردم بزرگترین تخریب سال ۵۶ تبریز را در پاساژ پهلوی به راه انداختند
شهادت محمد تجلا نقطه آغاز قیام مردم تبریز در ۲۹ بهمن ۱۳۵۶ بازارهای شهرهای تبریز، مراغه، اهر، سراب، آذرشهر و خسروشاه تعطیل شد، همچنین در این روز نیز قرار بود ساعت ۱۰ صبح مردم در مسجد میرزا آقا یوسف مجتهد گرد آیند لذا دعوت برای این تجمع، از طرف آیت الله قاضی و دیگر از علمای تبریز صورت گرفته بود. در آن روز، سرگرد حق شناس رئیس کلانتری بازار با حضور در محل به مردم اعلام کرد متفرق شوند.
در این میان، او با منع کردن خادم مسجد از باز کردن در مسجد برای حضور مردم، الفاظ زشتی درباره آن مکان مقدس بر زبان آورد که در این شرایط، جوانی از جوانان غیرتمند تبریز به نام محمد تجلایی که از پاره کردن اعلامیه و سخنان توهین آمیز این مأمور به هیجان آمده بود تکه آجری را از زمین برداشت و به طرف او پرتاب می کرد.
پس از آن، حق شناس با اسلحه کمری خود، محمد را به شهادت رساند، شهادتی که آغازگر قیامی شد که در نهضت انقلاب، از آن با عنوان حماسه ۲۹ بهمن مردم تبریز یاد می شود. محمد تجلایی در حقیقت نخستین شهیدی بود که در آن روز به دست سرگرد حق شناس به شهادت رسید.
به دنبال این جریانات، مردم به خروش آمده و جنازه شهید تجلا را بالای دست گرفته و تظاهرات گسترده ای را آغاز کردند. حرکت مردم به طرف مرکز شهر آغاز شد و جوانان پرشور و انقلابی با آتش زدن سینماها، مقر حزب رستاخیز و بانک صادرات – که در اختیار بهایی ها بوده – خشم خود را نسبت به رژیم بروز دادند.
آنها بزرگ ترین تخریب را در پاساژ پهلوی به راه انداختند، این پاساژ از مراکزی بود که در آن، شراب فروشی ها، قمارخانه ها و کافه رستوران های زیادی داشت و به آتش کشیده شدند و با شعار مرگ بر شاه از سوی مردم، خط قرمزها شکسته شد!
▪️مُدام مردم را تهدید می‌کردند که اگر متفرق نشوند تیراندازی خواهد شد!
یک استاد رشته حقوق دانشگاه تبریز که در زمان وقوع قیام ۲۹ بهمن تبریز در کلاس درس بود گقت: آن زمان دانش آموز کلاس پنجم ابتدایی بودم که حوالی ساعت ۱۰ صبح عمویم برای بازگرداندن من به خانه، به مدرسه آمده بود، از داخل بازار شتربان که تعطیل بود، رد شده و به خیابان دوه چی رسیدیم، مردم آشفته به سمت خانه‌هایشان می‌رفتند که یهو یکی از نیروهای شهربانی که بعدها اعدام شد، جلویمان سبز شد و با دو تیر هوایی به ما گفت برگردید، سریع از کوچه وارد یک خانه شدیم و سپس از پشت بام به خانه عمویم رسیدیم.
غلامرضا حاجی نوری افزود: مردم سنگ و کلوخ را به سمت ماموران شهربانی پرتاب می‌کردند، ساعت پنج عصر بود از خانه عموم بیرون آمدیم تا به خانه خودمان در آن سوی خیابان شمس تبریزی برویم که دیدم ارتشی‌ها به همراه ماموران کلانتری در خیابان شمس تبریزی مستقر شدند، با ترس و دلهره از خیابان عبور کرده و وارد خانه مان شدیم، قضیه را از پدرم جویا شدم که گفت: آیت الله قاضی از مردم دعوت کرده به مناسبت شهدای ۱۹ دی در مسجد قزللی مراسمی برپا کنند که ممانعت نیروهای شهربانی از برگزاری این تجمع، باعث شده جوانان و دانشجویان با ماموران درگیر شوند.
وی ادامه داد: آن روز نیروهای انقلابی کارخانجات مشروب‌سازی، سینماها، کلانتری‌ها و بانک‌ها را آتش زده بودند، حتی به یاد دارم که فرمانده ارتش در تبریز بلندگو در دست گرفته و مردم را تهدید می‌کرد که اگر متفرق نشوند تیراندازی خواهند کرد.
حاجی نوری اضافه کرد: شب ۲۹ بهمن ماه سال ۵۶ به خانه یکی دیگر از عموهایم – که در ضلع غربی مدرسه مخروبه تربیت بود – رفتیم، اهالی محله در ساعات پایانی شب متوجه شدند تعدادی از زخمی‌ها در مدرسه مخروبه پناهنده شده‌اند، مردم برای پانسمان زخم‌های مجروحان، دارو، پارچه و لوازم بهداشتی به داخل مدرسه پرتاب کردند. صدای زخمی‌ها تا پاسی از شب می‌آمد و گویا یکی از آنان هم به خاطر خون‌ریزی شهید شده بود…
