“عصرآزادی” از کم توجهی مدیران شهری ۲۰ سال اخیر تبریز در حفظ بافتهای تاریخی گزارش می دهد؛

یک فعال حوزه میراث فرهنگی می گوید مِگاپروژه‌های اخیر تبریز از افتضاح‌ ترین طرح‌هایی بودند که با وجود آگاهی بر اینکه در هیچ جای دنیا جواب نداده‌ اما مدیران توسعه‌ شهری به اجرای آن پرداختند!

? عصرآزادی آنلاین/ شهرام صادق زاده

کهن‌شهر تبریز که پس از دوره صفویان در اغلب مواقع با عنوان دارالسلطنه شناخته می‌شد بافت تاریخی وسیعی داشته است که بخش عمده آن تا ۵ دهه قبل پابرجا بود اما تب ساخت و ساز و توسعه غیراصولی شهر و اعمال سلیقه های غیردلسوزانه مدیران غیربومی موجب تخریب بخش عمده این میراث ملی گردید!
آنچه که امروزه در نزد افکار عمومی به عنوان تبریز قدیم شناخته می شود مجموعه ای از محلات هشتگانه با دروازه های تاریخی به قدمت بیش از ۲۵۰ سال است که تا ۵ دهه قبل سرپا و مجموعه کم مانندی از باغات، خانه ها، حمام ها، مساجد، دالان ها و عمارت های تاریخی همچون باغشمال، شمس العماره، صاحب دیوان و غیره بود که یکی پس از دیگری به خاطر سودجویی مدیران شهری وقت از صفحه روزگار محو شدند!
وقت آن رسیده است تا از عملکرد مدیران نالایق و سودجو درس عبرت گرفته و داشته های فعلی تاریخ پرافتخار شهر اولین ها را پاس بداریم و با الگوبرداری از سایر شهرهای کهن‌ جهان در حفظ بافتهای تاریخی، ما نیز به این امر مبادرت ورزیده و فریب ساخت و سازهای درآمدزا را نخوریم که سودی به جز بدنامی در پی نخواهد داشت!
▪️با تخریب بخش تاریخی تبریز به بهانه بافت فرسوده مجتمع های ناکارآمد ساختند!

بافت تاریخی یک شهر، شناسنامه آن شهر و نمادی از هویت آن است که گذشته ای در هم تنیده و دارای تار و پود دارد و از این جهت، بافت تاریخی یک منطقه جدا از شهر و مربوط به گذشته نیست بلکه تجربه طولانی زندگی شهری با همه وجوه اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی آن را در بر می گیرد.
مطالعه تاریخ شهرهای تاریخی مهم ایران مانند اصفهان، تبریز، شیراز و غیره به روشنی نشان می دهد که نیاکان خردمند اهالی این سرزمینها با شناخت از موقعیت جغرافیایی و شرایط اقلیمی کشور، سکونتگاه های خود را در بهترین مکان های ممکن برقرار نموده اند.
به گفته کارشناسان، ارتباط نزدیک و بی واسطه میان سبک معماری و سبک زندگی را در بافت تاریخی شهرها می توان دید، به همین دلیل است که در بسیاری از کشورها شهرداری ها و سازمان های میراث فرهنگی یک مجموعه واحدی را تشکیل داده و از بافت تاریخی محافظت می کنند!
وسعت بافت های فرسوده و تاریخی شهرهای ایران قابل توجه است اما سابقه پرداختن به این موضوع چندان طولانی نبوده و حتی از کشورهای در حال توسعه نیز عقب تر مانده ایم! همین امر ضرورت بازنگری و بررسی بیشتر و عمیق تر این موضوع را در همه حال نشان می دهد زیرا اساساً بافت، گستره ای هم پیوند است که از بناها، مسیرها، مجموعه ها، فضاها، تأسیسات و تجهیزات شهری و یا ترکیبی از آنها تشکیل شده باشد.
تداخل بافت های تاریخی و فرسوده و نحوه دخالت در آنها مدت هاست که مورد بحث مدیران شهری، میراث فرهنگی و شرکت های مختلف عمران و بهسازی است لذا در این میان بی توجهی به ارزش های کالبدی، تاریخی و هویتی برخی بافت ها از سوی بعضی شرکت های مداخله کننده در امر نوسازی و بهسازی و نیز تعلل سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در تعیین محدوده های تاریخی و تدوین ضوابط و سیاست های جدید در نحوه مداخله در آنها، بیش از پیش این عناصر ارزشمند را در انزوا فرو برده است که به طور مثال شهردار وقت یک شهر تاریخی همچون تبریز با دستور تخریب قسمتی از بافت تاریخی شهری به بهانه بافت فرسوده، احداث مجتمع های تجاری ناکارآمد را در برنامه خود قرار می دهد که به جز تخریب هویت، تاریخ و فرهنگ یک ملت فایده ای نداشته و تنها به بدنامی خویش منجر گردید!
▪️عدم وجود طرح مصوب بافت تاریخی تبریز موجب دوگانگی شده است!

یک کارشناس معماری و شهرسازی درباره بافت‌ های تاریخی تبریز گفت: توسعه‌ فیزیکی شهر با گذر زمان در اطراف هسته‌ مرکزی انجام شده‌ است و لذا نمی‌توانیم بگوییم بخشی از شهر که میراث معنوی و فرهنگی در آن قرار دارد باید خالی از سکنه باشد!
فریدون بابیی اقدم با اشاره به ایجاد شهرداری منطقه ۸ ویژه بافت تاریخی فرهنگی تبریز افزود: بخشی از بافت تاریخی در منطقه ۱۰ نیز واقع شده و لذا بندهای ۲۳ تا ۲۷ طرح جامع تبریز مصوب سال ۹۵، مربوط به بافت تاریخی است که شرکت عمران و بهسازی کشور تحت عنوان بازآفرینی شهری کنونی، شهرداری تبریز و اداره کل میراث فرهنگی آذربایجان شرقی را مکلف به تهیه‌ طرح ویژه‌ بافت تاریخی و فرهنگی تبریز طی ۱۰ ماه کرده است اما تا به حال با گذشت چند سال هنوز خبری از این طرح نیست!
وی ادامه داد: اداره کل میراث فرهنگی استان به کمک مهندس مشاوران، اقدام به تهیه‌ این طرح کرده و گزارشات این گروه بارها در کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تبریز و جلسات متعدد ارائه شده است که بر همین اساس، ضوابط مربوط به هر پلاک و هر بلوک متفاوت از سایر بلوک‌هاست، هر چند طرح مراحل تصویب نهایی‌ خود را سپری نکرده، اما طرحِ بسیار ارزشمندی است که میزان مداخله در بافت تاریخی – فرهنگی و تکلیف شهروندان را مشخص می‌نماید.
بابایی اقدم اضافه کرد: شاید نبود طرح ویژه بافت تاریخی فرهنگی تبریز سبب شده است تا بسیاری از بافت‌های تاریخی تبریز مانند بازار بزرگ به صورت متروکه و مخروبه باقی بماند به طوری که تدوین این طرح باعث می‌شود ضمن شناسایی بافت‌های تاریخی و مشخص کردن تکلیف دستگاه‌های اجرایی دخیل، از فرسودگی کالبدی و فرسودگی کامل شهری، جلوگیری شود.
عضو هیئت علمی دانشگاه تبریز خاطرنشان کرد: در پروژه‌هایی مانند بلوک باغ گلستان، بلوک میارمیار و پروژه آیسان اقداماتی در دوره‌های قبلی شهرداری انجام شده و دولت نیز تعهداتی در قبال حریم منظر، حریم درجه یک و عرصه‌ بازار دارد لذا از این رو به کرّات تاکید شده تا حریم منظرها هم در اقدامات عمرانی در نظر گرفته شوند و این پروژه‌ها تا مصوب نشدن طرح جامع، مسکوت باقی بمانند اما گوش شنوایی نیست!
▪️شورای شهر برای حل مشکلات بافت تاریخی تبریز یاریگر شهرداری باشد

تبریز با ۷۰۰ هکتار بافت تاریخی و چند هزار هکتار بافت فرسوده در رتبه های نخست کشوری از نظر وجود بافت تاریخی قرار دارد؛ بافتی که می تواند فرصتی کم نظیر برای توسعه گردشگری باشد زیرا در سال‌‎های اخیر با رهاشدگی بافت های تاریخی مانند بلوک میارمیار، گجیل، گلستان و امثال آن از نظر شیوع آسیب‌های اجتماعی به یک تهدید تبدیل و از نظر معماری نیز دچار آشفتگی شده است و همچنان قدر این مناطق را نمی دانند!
شهردار تبریز با تاکید بر ضرورت عزم همگانی برای احیا و تقویت بافت تاریخی شهر از اتخاذ سیاست‌هایی برای بازگرداندن مردم به بافت تاریخی این کهن شهر خبر داد.
یعقوب هوشیار ادامه داد: سیاست‌های نادرست اتخاذ شده در دو دهه گذشته، شهروندان منجر به ترک خانه‌ها در بافت تاریخی شهر شده اند اما معتقدیم میراث فرهنگی بدون حضور مردم ارزش چندانی ندارد!
وی با انتقاد از اینکه سیاست‌ها و روش‌های نادرست در حفاظت از میراث فرهنگی باعث تبدیل خانه‌های بافت تاریخی به محل تجمع معتادان شده است افزود: باید با اتخاذ سیاست‌ها، تصمیمات و تدابیری، مردم را به این بافت بازگردانیم.
شهردار تبریز تاکید کرد: گاهی اوقات در گذشته شاهد برخورد سلیقه‌ای در صدور مجوز ساخت و ساز در بافت تاریخی شهر از نظر طبقات بوده‌ایم که نشان می‌دهد ضوابط آنچنان بازدارنده نیست و قابل تغییر است.
هوشیار با اعلام اینکه ۷۰۰ هکتار بافت تاریخی در تبریز وجود دارد اضافه کرد: به جز بخش اقتصادی و بازار، متأسفانه سایر بخش‌های محور تاریخی و فرهنگی وضعیت نامناسبی دارند و ما خواستار ورود شورای شهر همگام با شهرداری برای حل و رفع مشکلات این منطقه هستیم.
وی با بیان اینکه شهرداری تبریز آماده همکاری با سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی برای حفاظت و تقویت بافت تاریخی شهر است یادآور شد: شهرداری تبریز به دلیل مراقبت از آبرو و اعتبار شهر به پروژه میراث فرهنگی ورود کرده و می‌توان در سایر اماکن تاریخی نیز با تعامل گام‌های مثبتی برداشت.

▪️بخاطر مدیران غیربومی گفتمان احیای بافت تاریخی در تبریز شکل نگرفته است!

هر چند مسئولیت اداری احصاء، تدوین، حفظ و صیانت از بافت تاریخی تبریز بر اساس قوانین و مقررات موضوعه بر عهده اداره کل میراث فرهنگی، صنایعی دستی و گردشگری آذربایجان شرقی است اما همه به این نکته واقف هستند که انجام این کارها با تکیه بر اعتبارات دولتی ناچیز این نهاد ممکن نیست!
از سوی دیگر تجربه کشورهای مترقی و پیشرفته حاکی از مسئولیت اساسی مدیریت شهری در حفظ و صیانت از بافت تاریخی کهن شهرهاست و تبریز نیز از این قاعده مستثنی نیست؛ به ویژه اینکه اگر به این نکته دقت کنیم که منابع مالی شهرداری توسط شهروندان تامین می شود و این حق طبیعی آنهاست که مدیریت شهری برای حفاظت از میراث گذشتگان شان هزینه کرده و به فکر احداث مجتمع های تجاری در ازای تخریب بافت تاریخی و خاطره انگیز نباشد…!
یک فعال حوزه میراث فرهنگی آذربایجان شرقی با برشماری برخی از آثار خارج شده از فهرست آثار ثبت ملی شده گفت: خانه‌ حمیدزاده واقع در ضلع شمال غربی باغ گلستان، خانه‌ گنجه‌ای‌ زاده در محله‌ مقصودیه و مطب دکتر دیلمقانی از جمله‌ این آثار تاریخی هستند.
احد نژادابراهیمی با بیان اینکه متاسفانه گفتمان بافت تاریخی در تبریز هیچ وقت شکل نگرفته است ادامه داد: از سال ۶۹ که شورای عالی معماری و شهرسازی طبق مصوبه‌ای تبریز را به عنوان یکی از ۶ شهر تاریخی ایران معرفی کرد مقرر گردید ضوابط بافت تاریخی تبریز نوشته شود که مهندس مشاوران عرصه، ضوابطی کالبدی را نوشتند اما تدوین این مصوبه همیشه چالش بزرگی بین بخشی که توسعه‌ شهر، ساخت و ساز و نوسازی را بر عهده دارند مانند شهرداری، مسکن و شهرسازی، سازمان عمران و برخی ادارات دخیل و در مقطعی استانداری بوده که در تصویب و پیشبرد مگاپروژه‌هایی مانند پروژه‌ عتیق، صاحب‌الامر، میار میار و مجموعه‌ بلوک پاساژ نقش داشتند!
عضو هیات علمی دانشکده معماری دانشگاه هنر اسلامی تبریز افزود: این مگاپروژه‌ها از افتضاح‌ ترین طرح‌هایی بودند که با وجود علم و آگاهی بر اینکه در هیچ جای دنیا جواب نداده‌اند مدیران توسعه‌ شهری بسیار علاقه‌مند به اجرای چنین پروژه‌هایی بوده و اصرار بر ساخت و ساز پیرامون بناهایی مانند ارگ علیشاه، مقبره الشعرا و محله‌ پاساژ تبریز دلیل بر این است که مدیران عالی شهر امروز هم بسیار علاقمند به اجرای این نوع پروژه‌ها هستند!