عصرآزادی آنلاین/ دكتر قدير گلكاريان
تهران در این هفته شاهد ترافیک دیپلماتیک و مهمتر از همه حضور رهبران دو کشور ترکیه و روسیه است که همزمان با رئیس جمهور جدید کشورمان دیدار خواهند کرد. در این میان نگاهی به اهمیت این نشست داریم. چرا که در روزهای اخیر در رسانه های داخلی و خارجی تحلیلهایی پیرامون نزدیکی ترکیه با اسرائیل و اقدامات پنهانی علیه ایران سر تیتر مطالب را تشکیل می داد که بسی نگرانیها و پیش فرضیه هایی را پدید آورده بود. لذا بیش از اینکه اهمیت حضور پوتین در تهران به زیر ذره بین گذاشته شود، بهتر است اهداف رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه در تهران و اهمیت حضورش در این برهه از زمان که سعی میشود علیه ایران جوسازیهای جدی صورت پذیرد، به مورد بررسی قرار گیرد.
رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه 28 تیرماه برای سفری یک روزه به تهران آمد و در دیدار نخستین خود با رهبر ایران ملاقات کرد. البته این برخورد خود از نظر مفهوم دیپلماتیک معنای ویژه ای در سیاست خارجی دارد و نشان دهنده جای افتادن شرایط سلسله مراتب برای همه رهبران کشورهای دوست، متفق، رابط و عادی در سطح بین المللی است.
همانطور که میدانیم اجلاس سران رهبران درباره سوریه که ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه نیز در آن شرکت کرد بعد از دوره طولانی رکود کرونا در تهران برگزار شد. سفر اردوغان خیلی پیشتر از این انتظار میرفت ولی به نهایت بعد از دو بار تغییر زمان سفر، عزیمت رئیس جمهور ترکیه به ایران محقق شد. البته تعویق سفر اردوغان به تهران و یا عدم آمادگی ایران در برخی از تاریخها از اردوغان، باعث به وجود آمدن یک سری شایعات شده بود که تماماً بی اساس بوده اند.
دیدارهای چهره به چهره مقامات ترکیه و ایران این بار در تهران شرایط عادی پیدا کرده است. البته پیشتر رهبران ایران و ترکیه در 28 نوامبر 2021 در عشق آباد ترکمنستان دیدار حضوری در چارچوب پانزدهمین اجلاس سران سازمان همکاریهای اقتصادی داشتند که در مقایسه با اهمیت سفر کنونی چندان جلب توجه نمیکند.
سفر اردوغان از دو محور قابل بررسی است. نخست اینکه موضوعات مهمی در رابطه با روابط ترکیه و ایران مورد بحث و بررسی قرار گرفت که می توان در این رابطه به موضوع سوریه و امکان عملیات احتمالی ترکیه به شمال سوریه، مباحث مربوط به عراق، روند عادی سازی شرایط سیاسی در خاورمیانه، بحران آب، بحران مهاجران، افغانستان و قفقاز اشاره کرد. این مسایل بقدری مهم هستند که نبود روابط نزدیک و ملاقاتهای رسمی و همچنین رایزنی میتواند زمینه ساز بسیاری از چالشهای ناخواسته شود.
در این میان طبیعتاً روند عادی سازی روابط ترکیه و رژیم صهیونیستی هر چند از نگاه تحلیل گران ترک به عنوان تهدید به شمار نمیرود ولی ایران به عنوان کشوری که با ترکیه رابطه عمیق داشته و با اسرائیل نیز خصومت عمیق دارد، به عنوان چالش جدی به شمار میرود که به نظر میرسد در این دیدار، همین موضوع نیز به جدیت به میز مذاکره گذاشته شده باشد. ایران از اینکه از طریق رسانه ها و برخی از مقامات ترکیه مظنون به دست داشتن به اقدامات مخرب علیه اتباع اسرائیلی در ترکیه شده است، ناراحت بوده این موضوع را به یکی از محورهای مذاکراتی بکشاند. در همین حال ایران آشکارا از اینکه برخی از عملیاتهای اطلاعاتی از سوی نیروهای جاسوسی اسرائیل در ترکیه علیه ایران بشود، ابراز نارضایتی دارد. جدای از این، موازنه های ژئوپلیتیکی تازه در حال ظهور در قفقاز مورد استقبال ایران قرار نمی گیرد. افزایش قدرت و وزن ترکیه و آذربایجان در این منطقه مایه نگرانی تهران است. از سوی دیگر، مشخص است که سدهای ساخته شده در جنوب ترکیه علنا مورد انتقاد دولت ایران و متهم به ایجاد بلایای زیست محیطی است. حضور نظامی ترکیه در سوریه و عراق نیز برای ایران مشکل تلقی می شود. همه این مسائل به نوعی در سفر اردوغان به تهران مطرح شدنی هستند و شاید هم شده است که ما از پشت درهای بسته مذاکرات اطلاعی نداریم. محور دیگر سفر اردوغان به تهران به روابط ترکیه و روسیه مربوط می شود. اینکه اردوغان و پوتین دیدار خصوصی داشتند نشان دهنده همین نکته است. موضوعات بین ترکیه و روسیه حوزه وسیعی از جمله اوکراین، سوریه، لیبی، قفقاز، همکاری های هسته ای، بحران غذایی و همکاری در حوزه دفاعی را شامل می شود. انتظار می رفت اوکراین در مذاکرات دو رهبر به میدان بیاید. موضع ترکیه که دیپلماسی را در این جنگ در اولویت قرار می دهد، مورد تایید و قدردانی دو طرف قرار گرفته است.
اما فارغ از این دو مورد، موضوع سوریه یکی از موضوعات مشترک مهم در روابط ترکیه-ایران و ترکیه-روسیه است. در واقع، زمانی که سفر اردوغان برای اولین بار اعلام شد، دخالت پوتین مطرح نبود. این سفر در واقع به نظر میرسد که بیشتر بر روابط ترکیه و ایران متمرکز است. برخی اخبار رسیده حاکی است که گویا فرماندهان ارتش آزاد سوریه که مورد حمایت ترکیه هستند در حالت آماده باش می باشند که این نشانه شروع یک جنگ تمام عیار است. هر چند ایران واکنشی هنوز به این اخبار نداده است ولی رسانه های خارجی این نوع اخبار را پیوسته مطرح می کنند که نشانه خوبی نیست و امید که واقعیات در دیدار رؤسای جمهور دو کشور و نقش پوتین شفافتر شده باشد.
با نگاهی به رخدادهای ماههای گذشته دیده میشود که دیپلمات‌های ارشد روسیه و ایران در اوایل ژوئن در بحبوحه تهدیدات ترکیه صحبت کرده اند و به همین خاطر است که وزیر خارجه کشورمان به صراحت بیان داشته که تهران تمام تلاش خود را برای جلوگیری از بروز عملیات نظامی ترکیه به کار خواهد گرفت. در همین حال سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه هم نگرانی های امنیتی ترکیه را قابل درک دانسته و آغاز عملیات را منطقی نمی شمارد.
به همین خاطر باید گفت که نشست سران سه کشور در تهران پس از همین اخبار و رد و بدل پیام‌های ایران و روسیه، برگزار گردیده و به نتیجه رسیده است.. به عقیده نگارنده، تصور نمی رود که شرایط کنونی چندان مساعد برای اقدام نظامی ترکیه نیست. زیرا اگر ترکیه عملیاتی را علیه گروه‌های کرد سوری را که مورد حمایت ایالات متحده است، آغاز کند، شاید بار دیگر موضوع تضمین قرارداد خرید جنگنده‌های اف-16 جدید که اخیراً یخهایش در دیدار بایدن با اردوغان آب شده بود، دوباره دچار بحران شود.
از طرفی واشنگتن معتقد است که عملیات علیه گروه‌های کرد سوری میتواند مبارزه علیه دولت خود خوانده اسلامی (داعش) را تضعیف کند. این در حالی است که تلاشهای زیاد بین المللی و به ویژه ایران برای نابودی آن گروه در سالهای گذشته صرف شده است.
نتیجه اینکه، دیدار رهبران سه کشور در تهران از هر زمان دیگر اهمیت بسزایی داشت و امید که نتایج ملموس و شایسته ای حاصل شده باشد. به ویژه دیدار رهبران توانسه باشد در زمینه اقتصادی نیز گره هایی را باز کند که بیش از هر زمان ایران و روسیه نیازمند ترکیه از نظر گشودن راههای تجارت بین المللی است.
