عصرآزادی آنلاین/ دكتر قدير گلكاريان
سرانجام بعد از سالها کش و قوس حاکم بر مناسبات میان دو همسایه دیرین منطقه قفقاز یعنی جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان، نتایجی که انتظار میرفت، در حال شکل گرفتن و نهایی شدن است. صبر و بردباری و مقاومت چندین ساله جمهوری آذربایجان در برابر ارمنستان و بازیهای سیاسی در سطح بین المللی که بعضاً دست آذربایجان را در میزهای مذاکره کوتاه ساخته بود، درایت و عقلانیت حاکم بر تفکر دولتی در جمهوری آذربایجان و تجهیز و تقویت زیر ساختهای سیاسی- نظامی و اقتصادی در آذربایجان منجر به آن شد که در نهایت آذربایجان از سر موضع قدرت در برابر ارمنستان ظاهر شود و نتیجه ای که هفته پیش حاصل شد، آرزوی چندین ساله آذربایجانیها و به ویژه خانواده شهدای جنگ خونین و اشغالگری قره باغ در دهه 90 میلادی را بر آورده ساخت.
ارمنستان و آذربایجان که خشونت آمیزترین درگیری خود را در دو سال پیش تجربه کردند، سرانجام در هفته گذشته بر سر استقرار یک ماموریت غیرنظامی از اتحادیه اروپا در مرزهای خود به توافق رسیدند. این توافق در جریان دیدار الهام علی اف رئیس جمهور آذربایجان، نیکول پاشینیان نخست وزیر ارمنستان، امانوئل مکرون رئیس جمهور فرانسه و شارل میشل رئیس شورای اروپا در چارچوب نشست جامعه سیاسی اروپا که در شهر پراگ جمهوری چک برگزار شده بود، زمینه توافق حاصل گردید.
بعد از نشست چند روزه، سرانجام بیانیه ای صادر شد و در آن بیانیه شورای اروپا از سران کشورهای متخاصم و شورای اروپا به نمایندگی از 27 کشور اتحادیه اروپا، متعهد شدند که به توافقنامه سازمان ملل متحد و اعلامیه 1991 آلما آتا پایبند بوده و بر آن تاکید کردند. این بیانیه به صراحت اعلام داشت که طرفین (آذربایجان و ارمنستان) تمامیت ارضی و حاکمیت یکدیگر را به رسمیت بشناسند. بدین ترتیب آذربایجان توانست در شرایط کنونی که مناطق اشغالی را آزاد کرده و قره باغ را دردست خود دارد، قره باغ را به عنوان سرزمین ناگسستنی از جمهوری آذربایجان به ثبوت رساند.
همچنین در این بیانیه آمده است که اتحادیه اروپا مأموریت لازم را از ماه اکتبر آغاز کرده و حداکثر تا دو ماه مسئولیت خود را انجام خواهد داد. این مسئولیت شامل اعتمادسازی و کمک به کمیسیونهای مرزی در تهیه و تدوین حدود جغرافیایی مرزی و تهیه گزارش های مستند است. به همین منظور کمیسیونی برای حل و فصل اختلافات مرزی بین دو کشور تشکیل شده و قرار بر این شد که نشست بعدی در پایان ماه اکتبر(حدود 20 روز دیگر) در بروکسل برگزار شود.
همانطور که میدانیم، آذربایجان در یک جنگ شش هفته ای که در اواخر سال 2020 آغاز شد، کنترل منطقه قره باغ کوهستانی را از جدایی طلبان ارمنی پس گرفت. پس از جنگ شش هفته ای، بزرگترین درگیری ها در فاصله 4 روز بین روزهای 22 تا 26 شهریور دو سال پیش در منطقه مرزی ارمنستان و آذربایجان رخ داد. بر اساس آمارهای منتشره از دو طرف چنین بر می آید که در این درگیری ها بیش از 200 نفر جان خود را از دست دادند.
رهبران جمهوری آذربایجان و ارمنستان در کنار رجب طیب اردوغان و آمانوئل مکرون و رئیس شورای اروپا بارها گفتگو کرده و به نهایت بعد از یک ساعت کار نهایی بر سر حل مسئله و یافتن راه حل لازم برای تقویت آشتی بین دو کشور منطقه قفقاز به نتیجه لازم رسیده و بدون اینکه کنفرانس مطبوعاتی ترتیب بدهند با ارائه پیش نویس و صدور بیانیه به مذاکرات خود پایان دادند.
البته معلوم است که تماس های قبلی برای آغاز روند صلح بین آذربایجان و ارمنستان با واسطه گری اتحادیه اروپا انجام شده بود و در این راستا علی اف و پاشینیان 4 بار در بروکسل با میشل دیدار کرده بودند که آخرین نشست در 31 اوت امسال برای تسریع در کار به منظور حصول نتیجه در مورد توافقنامه صلح محقق گردیده و موافقتهای لازم اخذ شده بود. پس از این دیدار بود که علی اف و پاشینیان به وزرای خارجه خود دستور داده بودند که ظرف 30 روز با یکدیگر دیدار کنند تا بر روی پیش نویس متون توافقنامه صلح کار کنند.
الهام علی اف رئیس جمهوری آذربایجان معتقد است که روند صلح با ارمنستان تسریع شده و کارگروه های لازم تشکیل خواهد شد و پیشنهاد شده است که همین کارگروهها برای تهیه متن توافقنامه صلح نهایی با همدیگر کار کنند. به طوری که الهام علی اف پس از دیدار چهارجانبه اش با نیکول پاشینیان نخست وزیر ارمنستان، امانوئل مکرون رئیس جمهور فرانسه و شارل میشل رئیس شورای اتحادیه اروپا در پراگ، اظهاراتی را به مطبوعات آذربایجان ارائه کرده است که نشان میدهد از روند مذاکرات و نشست جامعه سیاسی موسوم به AST رضایت خاطر دارد. زیرا وی با بیان اینکه امیدوار است به تدریج به صلح نزدیک شوند، اظهار داشته است که از کار شارل میشل رئیس شورای اتحادیه اروپا در این زمینه قدردان است.
از اظهار نظرات و تحلیلهای موجود پیرامون همین قضیه چنین بر می آید که نشست های چند جانبه میان دولتهای آذربایجان و ارمنستان با واسطه گری روسیه و یا کشورهای دیگر هر چند در راستای رسیدن به صلح پایدار بوده است ولی این بار شرایط فرق کرده است. شرایط اقتصادی، سیاسی موجود در ارمنستان و تحولات پیرامونی این دو کشور و حساسیت اتحادیه اروپا به خاتمه پیدا کردن خصومت میان دو کشور منطقه قفقاز باعث شده است که لوکوموتیو رو به هدف صلح سرعت بیشتری بگیرد و مسافران آن نیز از خط سیر حرکت این لوکوموتیو ناخرسند نیستند. در این نشست چهارجانبه موضوعات مهمی مورد بحث و بررسی قرار گرفت و از نظر دستیابی به توافق صلح رنگی فراتر از رنگهای قبلی حس می شود. بقول الهام علی اف، “اکنون روند صلح تسریع شده است.”
یقیناٌ دیدارهای تخصصی و نشستهای مشترک سیاسی میان وزرای خارجه دو کشور آذربایجان و ارمنستان نیز متداومتر خواهد شد و به زودی و نهایتاً تا ماه آینده حدود جغرافیای سیاسی دو کشور معین و مشخص خواهد شد که شرایط پذیرش حاکمیت آذربایجان بر قره باغ از سوی پاشینیان مهر تأییدی بر موفقیت و ظفرمندی آذربایجان است.
نشست چهار جانبه پراگ را باید تکمیل پازل قطعات اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، بین المللی، امنیتی، نظامی و امنیتی آذربایجان دانست که منجر به آزادسازی اراضی آذربایجان از اشغال در جنگ دوم قره باغ شد و روندی که انتظار می رفت به زودی منجر به توافق صلح بین ارمنستان و آذربایجان شود، در نشست پراگ شکل کامل به خود گرفت. ناگفته پیداست که در این روند که به صورت دوجانبه به نتیجه نزدیکتر شده است، حاصل اراده سیاسی و میانجیگری روسیه و اتحادیه اروپاست.
پس از جنگ، اولین یادداشت تفاهم بین دو کشور با کمک ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه امضا شد. ارمنستان که در بیانیه سه جانبه امضا شده در 10 نوامبر 2020 متعهد به بازگرداندن استان های کلبجر، آغدام و لاچین به آذربایجان شده بود، به این تعهدات عمل کرد.
در این اعلامیه شرطی وجود داشت که به جای کریدور لاچین که ارامنه قره باغ از آن برای عبور از ارمنستان استفاده می کردند، جاده جدیدی ساخته شود. آذربایجان جاده خارج از لاچین را تکمیل کرد و از ارمنیها و سربازان موقت روسی خواست که لاچین را ترک کنند. لیکن برخی از ارامنه افراطی با سوزاندن خانه ها و درختان آنجا، منطقه را ترک کردند. ولی به نهایت لاچین در 26 اوت به کنترل آذربایجان درآمد.
در نشست مشترکی که در 11 ژانویه سال 2021 در مسکو میان الهام علی اف و نیکول پاشینیان با حضور پوتین برگزار شد، بر سر برقراری مجدد ارتباطات حمل و نقل توافق گردید. علی اف، پاشینیان و پوتین که این بار در سوچی در 26 نوامبر 2021 ملاقات کردند، موضوعاتی را که در ارتباط با ارتباطات حمل و نقل باز مانده بود، بررسی کردند.
در حالی که مذاکرات با میانجیگری روسیه ادامه داشت، با دخالت رئیس شورای اروپا، شارل میشل، مذاکرات آذربایجان و ارمنستان هم در مسکو و هم در بروکسل آغاز شد. علی اف و پاشینیان 3 بار در 14 دسامبر 2020، 30 مارس و 22 می 2022 با میانجیگری میشل در بروکسل ملاقات کردند. در این دیدارها توافقاتی در خصوص آغاز به کار کمیسیون های تعیین مرز و افتتاح خطوط مواصلاتی صورت گرفت که در آخرین دیدار رهبران، مقدمات توافق صلح به مورد بحث و بررسی گذاشته شد.
در چهارمین نشستی که در 31 اوت با میانجیگری میشل برگزار شد، بر سر تسریع در کار به منظور حصول نتیجه در مورد توافقنامه صلح، توافق شد. پس از این دیدار، علی اف و پاشینیان به وزرای خارجه دستور دادند تا ظرف یک ماه آینده برای کار بر روی پیش نویس متون توافقنامه صلح با یکدیگر دیدار کنند. قراردادی که پس از جنگ دوم قره باغ به امضا رسید شامل افتتاح کریدور زنگزور بود که ارتباط بزرگراهی بین نخجوان و آذربایجان ایجاد می کند. این یکی از مهمترین موارد برای دولت باکو و منطقه است. آذربایجان به مرحله تکمیل بزرگراهی که تا مرز ارمنستان بالا می رود، رسیده است. اکنون دولت باکو منتظر است تا دولت ایروان وظایف خود را طبق توافق انجام دهد.
نتیجه این دیدارها و نشستها و روند مذاکرات آشتی میان دو کشور بسیار اهمیت دارد. زیرا فرآیند تعیین مرز در حال انجام است. جدا از روند مذاکرات سران دو کشور، گفت وگوهای هیئت ها نیز ادامه دارد. هیئت هایی به ریاست شاهین مصطفی اف معاون نخست وزیر آذربایجان و مهر گریگوریان معاون نخست وزیر ارمنستان در 30 اوت در مسکو دیدار کردند. این کمیسیون نشست بعدی خود را در ماه نوامبر در بروکسل برگزار خواهد کرد. بارقه امید به صلحی پایدار و پیشرفتی همه جانبه برای دو همسایه کشورمان در حال شکل گیری است.
