عصرآزادی آنلاین/ دکتر قدیر گلکاریان، مدرس روابط بین الملل Near East University
در‌‌‌روزهای‌گذشته در جریان کولاک خبرهای مهم سیاسی در سطح بین المللی که برخی آنها مربوط به مسایل منطقه ای و برخی نیز در رابطه با انتخابات پارلمانی درون کشور بود، خبرهای مهمی در رابطه با موضع گیری فرانسه در رابطه با تحولات منطقه قفقاز شنیده میشد که به نظر میرسد از نگاه تحلیل گران به دور مانده است. چون مطالبی در خور توجه در این رابطه منتشر نشده است. مسایل مربوط به رخدادهای به وقوع پیوسته در فلسطین، سفر رئیس جمهور به الجزایر و یا حضور وزیر امور خارجه در عربستان برای تصمیم گیری در بحران غزه، موضوع چرایی دخالت دولت فرانسه در مسأله قفقاز و خیزش نه چندان محسوس آن کشور در مناسباتش با ارمنستان از توجه دور مانده است.
بنابراین به نظر میرسد با توجه به اهمیت ارمنستان برای کشورمان و توسعه مناسبات چند جانبه با آن کشور و به خصوص مناقشاتی که این کشور با دیگر همسایه مان، یعنی جمهوری آذربایجان دارد، لازم دیده میشود که روابط میان ارمنستان و فرانسه و چرایی خیزش آرام آن کشور در منطقه مد نظر تحلیلی قرار گیرد. هر چه باشد ارمنستان هر اندازه برای کشورمان به عنوان گذرگاه تزانزیتی و مهم در نیل به اروپا اهمیت داشته باشد، جمهوری آذربایجان به دلیل وجود مشترکات مهم و تاریخی با ایران و اهمیت دو چندان این جمهوری برای کشورمان لازم است، نگاهی ولو مختصر به این رخداد داشته باشیم.
پیش از هر چیز باید گفت که منطقه قفقاز دارای اهمیت استراتژیکی بسیار مهمی است که در طول تاریخ از سوی غالب کشورهای منطقه ای و ابر قدرتها و به ویژه بعد از فروپاشی شوروی، برای اتحادیه اروپا از اهمیت ویژه ای برخورد بوده است.
منطقه قفقاز به عنوان یک نقطه استراتژیک در جهان دارای اهمیت بالایی است. این منطقه که در تلاقی اروپا و آسیای مرکزی قرار دارد و به عنوان یک پل ارتباطی بین این دو قاره شناخته میشود. اهمیت استراتژیک قفقاز به چندین عامل برمی‌گردد که در میان آنها وجود منابع انرژی، اهمیت جاده ارتباطی و مواصلاتی، اهمیت ژئوپلتیکی و همچنین وجود مشترکات تاریخی و فرهنگی، مورد توجه خیلی از کشورها از قدیم تا به امروز بوده است.
در رابطه با منابع انرژی باید گفت که قفقاز دارای منابع انرژی غنی است، از جمله نفت، گاز طبیعی و منابع آبی. چنین منابعی به ویژه در حصوص انرژی برای کشورهای اطراف و حتی کشورهای دورتر خیره کننده و جذاب است. در کنار این، وجود راه ارتباطی جاده ای و تعدد کشورهای منطقه ای اعم از ارمنستان، آذربایجان و گرجستان که دارای امکانات مواصلاتی هستند، به عنوان کشورهای مهم در مسیر حمل و نقل جهت اتصال اروپا به آسیا شناخته می‌شوند. این منطقه دارای جاده‌ها، امکانات ریلی و خطوط لوله‌های انتقال انرژی است. مهمترین بخش از اهمیت بسزای منطقه قفقاز به موضوع ژئوپلیتیکی آن مربوط میشود. قفقاز به عنوان یک منطقه با تاریخچه‌ای پیچیده از تداخلات فرهنگی، قومی و سیاسی شناخته میشود. تأثیرات روسیه، ترکیه، ایران و کشورهای اروپایی در این منطقه قابل مشاهده است. در کنار این، امنیت منطقه‌ای قفقاز نیز قابل توجه بودن این منطقه را دو چندان می سازد. از چند دهه پیش شاهد هستیم که این منطقه با دخالت کشورهای بیگانه مسایل امنیتی این منطقه را دچار چالشهای جدی کرده است. به طوری که چند سال خصومت میان آذربایجان و ارمنستان نه تنها آن دو کشور را تحت تأثیر منفی قرار داده است، بلکه کشورهای دیگر را نیز به نسبتی در سیاستهای خارجیشان دچار شرایط ناخواسته و جبهه گیرهای اجباری کرده است. تنش‌های ارضی، تروریسم و تداخلات نظامی هم چند سالی است که باعث شده آرامش از منطقه رخت ببندد. لذا تمام موارد ذکر شده برای کشورهای منطقه و جوامع بین‌المللی دارای اهمیت است. هر چند کشورهای منطقه قفقاز از نظر تأثیرات تاریخی و فرهنگی با کشورهای همسایه مشترکات و وجوه متناسبی دارند ولی از نظر پیشینیه تاریخ ادیان و نژادی نیز با برخی از کشورهای اروپایی مشترکاتی را به معرض نمایش و دقت توجه قرار میدهند. ریشه غنی و تأثیرات فرهنگی متنوع در این کشورها در نوع خود به عنوان محل تلاقی ادیان، زبان‌ها و فرهنگ‌ها شناخته میشود این مشترکات، از یکسو کشورهای همسایه را دخیل می سازد و از سوی دیگر برخی کشورهای اروپایی را مجبور به دخالت میکند. همه اینها در یک مجموعه می تواند قفقاز را به عنوان یک نقطه تلاقی مهم معرفی کند که با در نظر گرفتن توسعه اقتصادی، اهمیت امنیت بین المللی و رشد فرهنگی و تبادل فرهنگ و تاریخ آنجا در سطح جهانی مهم جلوه می نماید. اما در این بین، فرانسه دنبال چیزهای دیگری در منطقه قفقاز بوده و تلاش بر این است این هفته به آن پرداخته شود و دلیل حمایت آن کشور از مواضع ارمنستان و تلاش پاریس برای توسعه مناسبات و حضور تأثیرگذارش در قفقاز مورد دقت توجه قرار گیرد.
فرانسه در منطقه قفقاز جنوبی دنبال اهداف متعددی است. این منطقه که در چهارراه اروپا و آسیای مرکزی قرار گرفته دارای اهمیت زیادی می باشد. برخی از عوامل موثر بر سیاست فرانسه در قفقاز عبارت‌اند از:
- تقویت نقش اتحادیه اروپا: قفقاز جنوبی به عنوان یک کریدور حمل و نقل مهم برای اتصال اروپا به آسیا شناخته میشود. تنوع منابع انرژی نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. فرانسه تلاش میکند نقش آفرینی خود را در این منطقه تقویت کند.
- مداخله در بحران‌ها: قفقاز جنوبی با درگیری‌های حل نشده ای که پس از جنگ 44 روزه میان ارمنستان و آذربایجان با پیروزی جمهوری آذربایجان و آزاد سازی مناطق تحت اشغال به پایان رسید، هنوز موضوع خاتمه یافتن تنش میان دو کشور مهم منطقه ای برای فرانسه اهمیت دارد. هر چند تلاش میشود که میان جمهوریهای ارمنستان و آذربایجان توافق صلح پایدار منعقد شود، ولی دیدگاههای هر از گاه امانوئل مکرون، رئیس جمهور فرانسه بیش از آنکه کارساز در برقراری صلح منطقه ای باشد، باعث رشد تنشها میشود. فرانسه تلاش میکند در حل بحران منطقه ای به دور از گود تصمیم گیری نباشد و با مداخله هایش در صدد حفظ، تضمین و تثبیت منافع خود است.
- ناگفته نماند که فرانسه میزبان تعداد زیادی از ارامنه است و از دیر باز به طور سنتی در مسایل ارامنه دخالت کرده و می کند و در مناقشه های ارضی میان ارمنستان و آذربایجان بر سر قره باغ نیز دخالت داشته و یه عنوان یکی از کشورهای میانجیگر بر شمرده میشود. فرانسه به هیچ وجه مایل نیست که ارمنستان در صحنه سیاست منطقه ای به انزوا و یا تجرید سوق داده شود و از این رو تقویت روابط خود با ارمنستان را با اهمیت می شمارد. هر چند به نظر میرسد که فرانسه در قفقاز جنوبی به دنبال تقویت نقش خود در منطقه، حفظ منافع خود و تسهیل صلح و استقرار دموکراسی است، ولی چندان مایل به قوت یافتن جمهوری آذربایجان و حتی ترکیه نیست. زیرا در مراحل مختلفی اگر اتحادیه اروپا علیه ترکیه موضع گرفته، فرانسه بیش از هر کشور دیگری برخورد و موضع گیری چند آتشه نسبت به ترکیه داشته است. موضعگیری اوایل اسفند ماه امانوئل مکرون در رابطه با ارمنستان در دیدارش با نیکول پاشینیان یکی از بارزترین موضع آشکار آن کشور در خصوص مسایل سیاسی منطقه قفقاز است. به طوری که در خبری که در سایت ایرانا به نقل از سایت آرمنا پرس به تاریخ سوم اسفند منتشر شده بود، چنین ذکر میشود که رئیس جمهور فرانسه با بیان اینکه باکو باید تصمیم دادگاه بین‌المللی دادگستری مبنی بر بازگشت امن و بدون مانع آوارگان بیرون رانده شده از قره‌باغ کوهستانی را اجرا کند، خاطرنشان کرده است که بر اساس تصمیم دادگاه بین‌المللی دادگستری، جمهوری آذربایجان باید شرایطی را فراهم آورد تا کسانی که بعد از ۱۹ سپتامبر ۲۰۲۳ (۲۸ شهریور ۱۴۰۲) قره‌باغ کوهستانی را ترک کرده و اکنون مایل به بازگشت هستند، بتوانند بی هیچ مشکلی به محل زندگی خود بازگردند.
هر چند امائول مکرون در بیانیه های خود بارها اعلام کرده است که فرانسه به حمایت خود برای پایداری صلح عادلانه تلاش می کند و سعی دارد که حمایت کشورش را به عنوان یکی از کشورهای مهم اتحادیه اروپا در توسعه مناسبات مشترک با اتحادیه اروپا – ارمنستان را نشان دهد ولی توجه ویژه فرانسه به توسعه همکاریهای دفاعی با ارمنستان بسی نگران کننده است. زیرا این امر معادلات و موازنه های قدرت دفاعی- نظامی در منطقه قفقاز را که هنوز توافق نامه صلح پایدار میان آذربایجان با ارمنستان به امضاء نرسیده است، نگران کننده محسوب میشود. فرانسه قصد دارد همکاریهای دفاعی خود با ارمنستان را توسعه دهد که این همکاریها شامل تحویل تجهیزات دفاعی اعم از موشک، هواپیما و سایر تجهیزات نظامی و تقویت همکاریها نظامی و مستشاری در زمینه‌های مختلف میشود. همچنین فرانسه هنوز هم حمایت مالی از ارامنه قره باغ را در فهرست اقدامات خود دارد که بارها برخی از رسانه های بین المللی مدعی شده اند که فرانسه زمانی از گروههای جدایی طلب منطقه قره باغ کوهستانی به صورت مالی حمایت کرده است. البته سرکردگان این گروهها چندی پیش توسط نیروهای آذربایجانی دستگیر شده اند. فرانسه تنها در سال گذشته بالغ بر 29 میلیون یورو در زمینه حمایت از آوارگان قره‌باغ کوهستانی صرف کرده است. مکرون تمایل دارد بیش از سایر کشورها، اتحادیه اروپا سرنوشت شرایط سیاسی منطقه قفقاز به ویژه در خصوص ارمنستان را بر عهده بگیرد. از این رو تقویت نظارت اتحادیه اروپا در ارمنستان با هدف کمک به ثبات، اطلاع‌رسانی بی‌طرفانه به جامعه بین‌المللی و امنیت جمعیت ارمنستان را مورد توجه قرار میدهد ولی زمانی که تقویت بنیه نظامی ارمنستان در اولویت قرار می گیرد این موضوع ناخواسته در مظان شبهه قرار گرفته و انسان را به اندیشه وا می دارد. لیکن مکرون مدعی است که فرانسه به توسعه همکاریهای کشورش در حوزه دفاعی با ارمنستان صرفاً در راستای حمایت از صلح منطقه ای و تضمین منافع استراتژیک در قفقاز بوده و لذا حمایتش از ارمنستان نمیتواند جنبه حساسیت برانگیزی داشته و یا تهدید علیه کشوری قلمداد شود. با تمام این اوصاف با توجه به تاریخچه پیچیده منطقه قفقاز جنوبی و تنش‌های موجود، هر تصمیمی که توسط کشورهای دیگر اتخاذ شود، می‌تواند تأثیرات مختلفی داشته باشد. در مورد فرانسه و ارمنستان نیز این موضوع مستثنی از قاعده نیست. در کنار تقویت روابط دیپلماتیک بین ارمنستان و فرانسه، هر چند زمینه همکاریهای اقتصادی و فرهنگی میسر خواهد شد ولی حمایت نظامی و امنیتی فرانسه از ارمنستان می تواند تعادل قدرت در منطقه را تغییر دهد. این ممکن است بار دیگر فتیله آتش تنشها را مشتعل سازد که تعاملات میان کشورهای دیگر در منطقه حتی ایران را تحت تأثیر قرار داده و کشورمان ناخواسته در مسیری بیفتد که هر کنش و واکنشش بار دیگر به سوء تفاهمات منجر شود. از این مقوله چنین استنباط نشود که به طور قطع تقویت روابط فرانسه با ارمنستان به بروز جنگ جدید در قفقاز منجر خواهد شد. چرا که خدای نکرده بروز چنین اتفاق ناخوشایندی بستگی به عوامل متعددی دارد که در آینده تأثیر خواهند داشت.
